CENTER FOR ECONOMIC AND POLITICAL RESEARCH : ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΝΤ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Της ΛΗΔΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 30/1/2013

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποτίμησε τη σοβαρότητα της διεθνούς οικονομικής κρίσης με αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε μια σειρά αστοχιών στις προβλέψεις του για τις οικονομικές εξελίξεις σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και να προβεί σε συστάσεις που σε αρκετές περιπτώσεις, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, δεν ήταν οι ενδεδειγμένες.

Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγει μεταξύ άλλων η έκθεση του αμερικανικού ανεξάρτητου Κέντρου Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών ( INSTITUTE OF ECONOMIC AND POLITICAL RESEARCH, CEPR), ανατρέχοντας στις διμερείς διαβουλεύσεις (άρθρο IV) του ΔΝΤ με χώρες της Ε.Ε. από το 2008 και μετά.

Ξεκινώντας από τη χώρα μας, οι εμπειρογνώμονες του ΔΝΤ είχαν προβλέψει το 2009 ότι «η μείωση της ανάπτυξης στην Ελλάδα θα ήταν ηπιότερη απ' ό,τι στο σύνολο της Ευρωζώνης». Επιπλέον, είχαν προβλέψει «κάποια μικρή ανάκαμψη στα τέλη του 2010». Τελικώς, το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 6,9% το 2011 ενώ προβλεπόταν να μειωθεί επιπροσθέτως κατά 6% το 2012. Κατά τις διαβουλεύσεις με την Ιταλία το 2008, το ΔΝΤ προέβλεψε μείωση της παραγωγής κατά 0,5% το 2008 και κατά 1% το 2009. Το 2009, το πραγματικό ΑΕΠ της Ιταλίας μειώθηκε κατά 5,5% ενώ η σχετική έκθεση του 2011 διαπίστωνε πλέον ότι η μείωση της παραγωγής στην Ιταλία ήταν μία από τις μεγαλύτερες στην ευρωζώνη και ότι η χώρα «βιώνει μια από τις πιο αργές ανακάμψεις».

Η υποτίμηση της σοβαρότητας και της διάρκειας της οικονομικής κρίσης σημαίνει, κατά το CEPR, ότι κατά τις διμερείς διαβουλεύσεις με ορισμένες χώρες το 2008 και το 2009 οι συστάσεις του ΔΝΤ δεν τροποποιήθηκαν ώστε να αντανακλούν τις πραγματικές οικονομικές συνθήκες. Ετσι, για παράδειγμα, οι ειδικοί του ΔΝΤ είχαν υποστηρίξει το 2008 ότι στην περίπτωση της Δανίας η κυκλική επιβράδυνση του 2007 ήταν «ευπρόσδεκτη» δεδομένων της πολύ χαμηλής ανεργίας και των συνεχώς αυξανόμενων μισθών και τάχθηκαν εναντίον ενός πακέτου μέτρων τόνωσης της οικονομίας. Χρειάζεται κάποια επιβράδυνση, είπαν, για να ανασχεθεί η πτώση της ανταγωνιστικότητας.

Η επόμενη έκθεση για τη Δανία το 2010 ξεκινούσε με τη διαπίστωση ότι η Δανία «ανακάμπτει από μια βαθιά ύφεση» έπειτα από μια πτώση του πραγματικού ΑΕΠ το 2009 κατά 5,8%.

Η ίδια συνταγή

Σε γενικές γραμμές, οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συστάσεις του ΔΝΤ στους τομείς της δημοσιονομικής προσαρμογής, των στόχων του πληθωρισμού, της πολιτικής για την αγορά εργασίας και των κοινωνικών πολιτικών δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερες μεταβολές ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις αλλάζει μόνο το πλαίσιο των συστάσεων. Το ερώτημα βεβαίως είναι πόσο βαρύνουν οι συστάσεις αυτές στη διαμόρφωση της εκάστοτε οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Η εμπειρία δείχνει ότι η επιρροή του ΔΝΤ είναι αναμφίβολα σημαντική. Σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε τα προτεινόμενα μέτρα να υιοθετούνται παρά τις έντονες πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις, ακόμη και σε χώρες που δεν δεσμεύονται από δανειακές συμβάσεις. Οσο για τις μικρότερες χώρες της Ε.Ε. ή για εκείνες που φέρουν το βάρος των δανείων, όπως η Ελλάδα, οι συστάσεις παίρνουν πολύ συχνά τη διάσταση πολιτικής επιταγής.**Το Κέντρο Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών (CEPR), με έδρα την Ουάσιγκτον, είναι μία ανεξάρτητη «δεξαμενή σκέψης», που έχει στόχο να προωθεί το δημοκρατικό διάλογο ειδικά για οικονομικά και κοινωνικά θέματα, που επηρεάζουν τη ζωή και την καθημερινότητα των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη.

Στο συμβούλιο του Κέντρου Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών συμμετέχουν οι βραβευμένοι με Νόμπελ Οικονομίας Ρόμπερτ Σόλοου και Τζόσεφ Στίγκλιτς, η ακαδημαϊκός Τζάνετ Γκόρνικ του Ινστιντούτου CUNY στο Λουξεμβούργο, ο Ρίτσαρντ Φρίμαν, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

Η δεύτερη ύφεση στην Ευρωζώνη, το τελευταίο «κατόρθωμα» του Ταμείου

Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΝΙΑΩΤΗ i.niaoti@eleftherotypia.net

«Επιζήμιες για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τις οικονομίες τους» χαρακτηρίζει τις συστάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου το αμερικανικό Κέντρο Οικονομικών και Πολιτικών Ερευνών (CEPR), υποστηρίζοντας ότι η πολιτική και οικονομική ατζέντα του ΔΝΤ πυροδότησε τη δεύτερη ύφεση της Ευρωζώνης τα τελευταία τρία χρόνια και εκτόξευσε την ανεργία σε επίπεδα ρεκόρ.

«Υπεραισιόξο στις προβλέψεις του για την οικονομική ανάπτυξη στην Ελλάδα και στην Ισπανία» κρίνεται το ΔΝΤ από τους Αμερικανούς ερευνητές, που επισημαίνουν ότι η ύφεση στις δύο αυτές χώρες επιδεινώθηκε με την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας. Το ΔΝΤ «κατηγορείται» επίσης για «εμμονή» με τη συνταγή συρρίκνωσης του κράτους και περικοπής των δαπανών.

Η αμερικανική έκθεση με τίτλο «Συστάσεις μακροοικονομικής πολιτικής και το άρθρο IV: Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης» αναγνωρίζει «δυσκαμψία» του ΔΝΤ για αλλαγές στη στρατηγική του ακόμη και όταν διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή της δεν έφερνε τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Οι ερευνητές του CEPR αξιολόγησαν τις συστάσεις/προτάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σε 27 ευρωπαϊκές χώρες προκειμένου να διαπιστώσουν εάν αυτές «ενίσχυσαν» την κρίση στην Ευρώπη και εάν μπορεί να επηρεάσουν και άλλους στόχους της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως για παράδειγμα την ατζέντα στόχων 2020, που προωθεί επενδύσεις σε έρευνα, ανάπτυξη και εκπαίδευση για τη σταδιακή μείωση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

«Οσα πλήγματα και να έχει δεχθεί η αμερικανική οικονομία, είμαστε πολύ τυχεροί γιατί οι κυβερνήσεις μας δεν εφάρμοσαν πολιτικές όπως αυτές που είδαμε στην Ευρώπη από το 2008» δηλώνει ο διευθυντής του CEPR, Μαρκ Γουάιζμπροτ, παρουσιάζοντας το πόρισμα της αμερικανικής «δεξαμενής σκέψης».

Στην έκθεση αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει πιέσει τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. για μείωση των κρατικών δαπανών, συρρίκνωση του κράτους, περικοπές των κοινωνικών επιδομάτων, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν του τις διαφορετικές συνθήκες και ειδικά τη διαφορετική οικονομική πραγματικότητα κάθε χώρας». Οι αναλυτές του CEPR υποστηρίζουν ότι το ΔΝΤ κατ' επανάληψη έχει προωθήσει τις περικοπές δαπανών -ειδικά στις συντάξεις και στις παροχές υγείας- όπως και την αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, παρά τις σοβαρές οικονομικές συνέπειες που έχει αντιμετωπίσει η Ευρώπη λόγω της οικονομικής ύφεσης.

«Σκληρή προκατάληψη υπέρ συγκεκριμένης πολιτικής και ιδεολογικής ατζέντας» αναγνωρίζουν στο ΔΝΤ οι μελετητές του CEPR, υποστηρίζοντας ότι το ταμείο προωθεί σε όλη την Ευρώπη το δίπτυχο «μείωση δαπανών - συρρίκνωση του κράτους».

Στην ίδια πορεία

Την προηγούμενη εβδομάδα το ΔΝΤ έδωσε στη δημοσιότητα τις νέες του προβλέψεις, υποστηρίζοντας ότι η Ευρωζώνη εξακολουθεί να αποτελεί τροχοπέδη για την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη. «Ομως αντί να αναγνωρίσει τους κινδύνους της λιτότητας και της φιλοκυκλικής πολιτικής (ακολουθεί τη φορά του κύκλου της οικονομίας) στην Ευρώπη, το ΔΝΤ προτείνει στις χώρες να συνεχίσουν στην ίδια πορεία» σχολιάζει η έκθεση του CEPR.

Στον επίλογό της, ο διεθυντής του ινστιντούτου σχολιάζει ότι το ΔΝΤ είναι ο «τρίτος» εταίρος της τρόικας, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να πρωτοστατούν στη «λήψη» αποφάσεων. «Ομως η επιρροή του ταμείου είναι πολύ σημαντική» υπογραμμίζει ο Μαρκ Γουάιζμπροτ, «και οι συνέπειές της στους λαούς της Ευρώπης, που παλεύουν με την ύφεση και την ανεργία, θα μπορούσε να έχουν αποφευχθεί».

ΕΛΛΑΔΑ: Οι συμβάσεις

Στην έκθεση του 2009 για τις διαβουλεύσεις βάσει του άρθρου IV, το ΔΝΤ προέβλεπε ότι η μείωση της ανάπτυξης στην Ελλάδα θα ήταν κατακόρυφη, αλλά πάντως θα ήταν ηπιότερη από την αντίστοιχη της Ευρωζώνης συνολικά.

Μάλιστα προέβλεπε και κάποια ανάκαμψη στο τέλος του 2010 και προειδοποιούσε ότι η δημοσιονομική σταθεροποίηση δεν μπορεί να αναβληθεί. Πρότεινε δε ετήσια δημοσιονομική προσαρμογή της τάξης του 1% του ΑΕΠ, με διαρκή μέτρα που θα ετίθεντο σε εφαρμογή το 2010 ώστε να τεθεί το δημόσιο χρέος σε πορεία μείωσης.

Ως προς τις δαπάνες, πρότεινε μείωση μισθών και συντάξεων και περιορισμό των προσλήψεων, πρότεινε επίσης πάταξη της φοροδιαφυγής και μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού. Ως προς την ανεργία, η έκθεση έγραφε ότι δεν μπορούν να γίνουν περισσότερες κυβερνητικές δαπάνες ως υποκατάστατο των μεταρρυθμίσεων στον εργασιακό τομέα. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές έπρεπε να είχαν στόχο την επίτευξη συλλογικής σύμβασης εστιασμένης στην ανάπτυξη της απασχόλησης, μέσω μετριοπαθέστερων μισθών, επέκτασης της μερικής απασχόλησης και «μείωσης της προστασίας της εργασίας» (σελ. 33).

ΚΥΠΡΟΣ: Η ΑΤΑ

Το 2009 η έκθεση προειδοποιούσε, βάσει του άρθρου IV, την Κύπρο ότι επιδεινώνεται σταθερά η ανταγωνιστικότητά της, απειλώντας τη μεσοπρόθεσμη ανάπτυξη. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα, πρότεινε δομικές μεταρρυθμίσεις, όπως κατάργηση ή καλύτερη ρύθμιση της ΑΤΑ (Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής).

Η οικονομία είχε υπερθερμανθεί και η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε αναδείξει τα ευάλωτα σημεία της κυπριακής οικονομίας έως το 2009. Στόχος για το 2011 ήταν έλλειμμα κάτω από 3% του ΑΕΠ, και συμφωνήθηκε έως το 2013 να γίνουν δημοσιονομικές περικοπές της τάξης του 6,6% του ΑΕΠ. Πρότεινε επίσης νέα μέτρα για να εξισορροπηθεί ο προϋπολογισμός του 2014 στην κατεύθυνση της μείωσης των δαπανών. Η σημερινή κρίση θεωρείται ευκαιρία για να προχωρήσουν σημαντικότατες μεταρρυθμίσεις ή ακόμα και για να καταργηθεί το σύστημα προσαρμογής του κόστους ζωής στο δημόσιο τομέα (σελ. 22). Δηλαδή «αντίο, ΑΤΑ».

Παρακάτω (σελ. 23) εκτιμάται ότι η χρήση της ΑΤΑ θα μειωθεί και στον ιδιωτικό τομέα.

ΙΤΑΛΙΑ: Οι γυναίκες

Το 2008 η Ιταλία δέχθηκε παρατηρήσεις από το ΔΝΤ για την καθυστέρηση στην προϋπολογισμένη δημοσιονομική σταθεροποίηση. Παρά το γεγονός ότι δεν είχε επιτευχθεί ο στόχος μείωσης του ελλείμματος, δινόταν έμφαση στην ανάγκη να μην ανασταλεί η λήψη τολμηρών μέτρων για την ανταπόκριση στις μακροπρόθεσμες δημοσιονομικές προκλήσεις.

Το ΔΝΤ υποδείκνυε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στο σύστημα πρόνοιας, συμπεριλαμβανομένης της περαιτέρω αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης (ιδιαιτέρως για τις γυναίκες).

Επίσης, δομικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, στον τομέα του λιανικού εμπορίου, της παροχής υπηρεσιών και στον τομέα της ενέργειας. Είχε προβλεφθεί μια περιορισμένη ανάκαμψη, αλλά το 2010 το ΔΝΤ ήταν και πάλι «απέναντι» από τη Ρώμη, να της κουνάει το δάχτυλο για το ότι «δεν ήταν αρκετά φιλόδοξα τα σχέδια για τη σταθεροποίηση».

Κατ' επέκταση ήρθαν νέες υποδείξεις για νέες περικοπές δαπανών και περαιτέρω μεταρρύθμιση του συστήματος συνταξιοδότησης. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ για το 2010, «αν και οι χειρότερες συνέπειες της κρίσης στην ιταλική οικονομία είχαν ήδη περάσει, παρέμεναν κάποιες σοβαρές ευπάθειες». Οπότε, σχεδόν αναμενόμενα, ο απολογισμός του 2011 διαπίστωσε ότι η Ιταλία «υπέστη μία από τις σημαντικότερες μειώσεις παραγωγής στην Ευρωζώνη και διερχόταν μια αργή ανάκαμψη».

Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ για το 2010, «αν και οι χειρότερες συνέπειες της κρίσης στην ιταλική οικονομία είχαν ήδη περάσει, παρέμεναν κάποιες σοβαρές ευπάθειες». Οπότε, σχεδόν αναμενόμενα, ο απολογισμός του 2011 διαπίστωσε ότι η Ιταλία «υπέστη μία από τις σημαντικότερες μειώσεις παραγωγής στην Ευρωζώνη και διερχόταν μια αργή ανάκαμψη».

Κ. ΤΖ.

ΙΣΠΑΝΙΑ: Οι συντάξεις

Εως τις αρχές του 2009, η Ισπανία είχε μπει σε βαθιά ύφεση. Το Φεβρουάριο δημοσιεύτηκαν οι προτάσεις του ΔΝΤ μετά τις διαβουλεύσεις του 2008. Προειδοποιούσαν για πολύ σφιχτή δημοσιονομική πολιτική, ώστε η κυβέρνηση να έχει κεφάλαια για να τα χορηγήσει στις τράπεζες, αν τα χρειαστούν.

Πρότεινε ακόμα μακρο-οικονομικές μεταρρυθμίσεις στον εργασιακό τομέα, και συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, κατάργηση της προσαρμογής μισθών και δυνατότητα εξαίρεσης από τις συλλογικές διαπραγματεύσεις.

Το 2010 οι διαβουλεύσεις συμπεραίνουν, βάσει του άρθρου IV, ότι η Ισπανία χρειάζεται τολμηρή μεταρρύθμιση των συντάξεων και αύξηση των ορίων ηλικίας, με κίνητρα στους ηλικιωμένους για να δουλεύουν, «γιατί η αγορά εργασίας δεν λειτουργεί». Προτείνεται η «μείωση των αμοιβών κατ' αποκοπήν» και «μείωση της προστασίας των συμβάσεων αορίστου χρόνου και με αποκέντρωση του καθορισμού των μισθών και κατάργηση της προσαρμογής τους».

Ως το 2011 η οικονομία είχε αρχίσει να εξισορροπείται, αλλά η ανάκαμψη δεν ήταν τόσο ισχυρή ώστε να μειώνεται ανεργία. Το ΔΝΤ πρότεινε «οι συλλογικές διαπραγματεύσεις να αποκεντρωθούν σε επίπεδο εταιρείας» (εταιρικές συμβάσεις), οι εταίροι να πάψουν να συζητούν τιμαριθμική προσαρμογή και νέα μείωση των κατ' αποκοπήν αμοιβών.