.jpg)
Στα πλαίσια της παρουσίασης ερευνητικών εργασιών υπο την αιγίδα μου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς παραθέτεται την εξάιρετη συλλογική εργασία των φοιτητών/τριών Γεωργία Βρέττη, Ελένη Κουρή, Μαρία_Παρύσατις λεφάκη, Γεωργία Σάκκη και Εμμανουήλ Στεφάνου με «Τα αίτια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Κύπρο και η σύγκριση των οικονομικών τους μεγεθών με αυτά της Γερμανίας και της Ευρωζώνης». Σκοπός της εργασίας, είναι να κατανοήσουμε αν η παρούσα οικονομική κρίση έχει πλήξει μόνο τις νότιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή είναι ένα φαινόμενο που εγκυμονεί κινδύνους για ολόκληρη την Ευρωζώνη. Όσον αφορά τη δομή της εργασίας, εν πρώτης έγινε μια επισκόπηση των οικονομικών κρίσεων ανά τον κόσμο. Στη συνέχεια, το κύριο σώμα της εργασίας
αποτέλεσε η οικονομική ανασκόπηση των εξεταζόμενων χωρών, καθώς και η σύγκριση των οικονομικών τους μεγεθών (ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ανεργία, ΑΕΠ, έλλειμμα-πλεόνασμα, πληθωρισμός) με τα αντίστοιχα της Γερμανίας και το μέσο όρο της Ευρωζώνης. Μέσο διεξόδου από την κρίση μπορεί να είναι το εμπόριο με ανταγωνιστικά προϊόντα για όλες τις χώρες. Στο τέλος, πραγματευόμαστε το θέμα συζήτησης πολλών, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, το αν δηλαδή η κρίση είναι ένδειξη αποτυχίας της οικονομικής επιστήμης και γιατί οι σημερινοί οικονομολόγοι δε φρόντισαν να αποτρέψουν τη δημιουργία αλλά και τη δεινή εξέλιξη του φαινομένου.
Πιο συγκεκριμένα, το μέλος της ομάδας Βρέττη Γεωργία ασχολήθηκε με την εκτενή ιστορική αναδρομή όλων των οικονομικών φαινομένων στην Ελλάδα. Η Κουρή Ελένη παρουσίασε τους πίνακες με τα οικονομικά στοιχεία όλων των χωρών την ανάλυσή τους πλην της Ελλάδας και την σύγκριση αυτών. Η Λεφάκη Παρύσατις-Μαρία κατέγραψε την πρώτη παγκόσμια κρίση του 1857 καθώς και το ΚΡΑΧ του 1929. Επιπλέον ασχολήθηκε με τα εισαγωγικά για το θέμα της κρίσης χρέους και της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Επίσης, η Σάκκη Γεωργία (Ο09209) παρουσίασε την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007/2008, τη σύγκριση αυτής με το ΚΡΑΧ του 1929 και τη συμβολή της οικονομικής επιστήμης στην πρόκληση και τη διαχείριση της κρίσης. Τέλος, ο Στεφάνου Εμμανουήλ (Ο09228) αποτύπωσε τα περιεχόμενα και τη βιβλιογραφία.
Όλα τα υπόλοιπα μέρη της εργασίας έγιναν με συλλογική προσπάθεια.
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Κλαίρη Οικονομίδου για την συνέντευξη που μας έδωσε αναφορικά με το θέμα μας, τον καθηγητή του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών κ. Κότιο Άγγελο για την βοήθειά του και την εξυπηρέτηση που μας έκανε σχετικά με το βιβλίο του, που μας φάνηκε τόσο χρήσιμο και τέλος τον καθηγητή μας κ. Θεόδωρο Κατσανέβα που λόγο του μαθήματός του μπήκαμε στην διαδικασία να ασχοληθούμε με ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. Εισαγωγή
2. Η έννοια της κρίσης
3. Παγκόσμιες κρίσεις
3.1 Η πρώτη παγκόσμια οικονομική κρίση
(1857)
3.2 Η μεγάλη ύφεση του 1929
3.3 Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση
2007/2008
3.3.1 Τα
αίτια της κρίσης στις Η.Π.Α και η διεθνής μετάδοση
3.3.2 Η
πρόκληση ύφεσης στην πραγματική οικονομία
3.3.3 Οι
επιπτώσεις στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις
3.4 Σύγκριση της
κρίσης του 1929 με την σημερινή κρίση 2007/8
4. Ορισμός οικονομικών στοιχείων και είδη κρίσεων
4.1 Πληθωρισμός
4.2 Ακαθάριστο
Εγχώριο Προϊόν
4.3 Ανεργία
4.4 Ισοζύγιο
πληρωμών
4.4.1 Ισοζύγιο
τρεχουσών συναλλαγών
4.4.2 Ισοζύγιο
χρηματοοικονομικών συναλλαγών
4.5 Κρίσεις δημοσίου χρέους
4.5.1 Εννοιολογικοί προσδιορισμοί
4.5.2
Αίτια της υπερχρέωσης και της κρατικής πτώχευσης
4.5.3
Επιπτώσεις της υπερχρέωσης
4.5.4
Δίαυλοι διεθνούς μετάδοσης της κρίσης λόγω κρατικής πτώχευσης
4.5.5
Προτάσεις για μια αποτελεσματικότερη διαχείριση της κρίσης χρέους
4.6
Χρηματοπιστωτικές κρίσεις
4.6.1 Αίτια των τραπεζικών κρίσεων 4.6.2
Επιπτώσεις των τραπεζικών κρίσεων 4.6.3
Δίαυλοι διεθνούς μετάδοσης των τραπεζικών κρίσεων 4.6.4 Πολιτικές διαχείρισης των
τραπεζικών κρίσεων
4.6.5 Προτάσεις διαχείρισης των τραπεζικών κρίσεων
5.
Κυρίως Μέρος
5.1 Ευρωζώνη
5.2
Ιταλία
5.2.1 Η μεγάλη αντίθεση
5.2.2 Το πρόβλημα είναι η λιτότητα
5.2.3 Η περίπτωση Μόντι
5.2.4 Οι αριθμοί της
κρίσης
5.2.5 Η γερασμένη Αιώνια
Πόλη
5.2.6 Καταλήψεις και
πανεπιστήμια
5.2.7 Η συρρίκνωση του
Δημοσίου
5.2.8 Η «μαύρη Δευτέρα»
5.3
Ισπανία
5.3.1 Ρεκόρ
ανεργίας
5.3.2
Τράπεζες
5.3.3. Το
ΔΝΤ στην Ισπανία
5.4
Γερμανία
5.4.1 Διαφορετικές
προβλέψεις Bundesbank- ΕΚΤ για την Ευρωζώνη
5.4.2 Ρεκόρ από τον IFO
5.5 Κύπρος
5.5.1 Νόμισμα
5.5.2 Μνημόνιο
5.5.3 Χαρακτηριστικά της κρίσης
5.5.4 Το παράδειγμα της Ισλανδίας
5.6 Ελλάδα
5.6.1 Η δημοσιονομική κρίση της ελληνικής οικονομίας
5.6.2 Η αλληλένδετη σχέση εσόδων, δαπανών
δημοσίου, ελλειμμάτων και δημόσιου
χρέους
5.6.3 Χρόνια και αυξητικά ελλείμματα της
ελληνικής οικονομίας
5.6.4 Η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και η
πορεία της
5.6.5 Ελληνική κρίση χρέους 2010
5.6.6 Η Ελλάδα της κρίσης και του ΔΝΤ και η
στάση της ΟΝΕ
5.6.7 Λόγοι αποτυχίας διαχείρισης της
ελληνικής οικονομικής κρίσης
5.6.8 Αναδιάρθρωση χρέους και το νέο πακέτο
στήριξης για την Ελλάδα
5.6.9 Το μέλλον της Ελλάδας και εναλλακτικά
σενάρια αντιμετώπισης χρέους εντός και εκτός ΟΝΕ
5.6.10 Η επιστροφή στην δραχμή
5.6.11 Κίνδυνοι μετάδοσης της οικονομικής
κρίσης σε ολόκληρη την Ευρώπη
5.7 Γενικές
διαπιστώσεις
5.7.1 Σύγκριση εφ ‘όλης της ύλης
5.7.2 Πιθανή λύση
5.7.3 Κριτική παρατήρηση
6.Η συμβολή της οικονομικής επιστήμης στην πρόκληση και
διαχείριση των οικονομικών κρίσεων
6.1 Αποτελεί η
κρίση ένδειξη αποτυχίας της οικονομικής επιστήμης;
6.1.1 Σύγχυση λόγω αποκλινουσών
ερμηνευτικών προσεγγίσεων των αιτιών των κρίσεων
6.1.2 Η
θεοποίηση των αγορών
6.1.3 Το
ζήτημα της ευθύνης και των «ηθικών κινδύνων»
6.1.4 Η
κατασκευή και η εφαρμογή λανθασμένων χρηματοοικονομικών υποδειγμάτων
6.1.5 Η
υπόθεση της «μεγάλης μετριοπάθειας»
6.1.6
Μεθοδολογικές αδυναμίες στην ερμηνεία πραγματικών οικονομικών φαινομένων
6.1.7
Αποτυχία των οικονομικών προβλέψεων;
6.2 Ενδιάμεση
αποτίμηση των ευθυνών της οικονομικής επιστήμης για την γέννηση και την
διαχείριση των κρίσεων
6.3 Ποια η ευθύνη
της πολιτικής και των αγορών
6.4 Διαπίστωση
7. Βιβλιογραφία
8. Παράρτημα
..............................................................................................
2. Η έννοια της κρίσης
Αρχικά, κρίνεται αναγκαίο να
ορίσουμε κάποιες βασικές έννοιες με τις οποίες θα ασχοληθούμε περεταίρω στη
συνέχεια:
Ως κρίση ορίζεται η χρονική
περίοδος κατά την οποία διαταράσσεται η ομαλή λειτουργία ενός συστήματος και
αλλοιώνονται οι αρχικές του ιδιότητες. Αυτή η αλλαγή εκδηλώνεται, συνήθως, με
τρόπο απότομο και απρόσμενο, που μεταβάλλει τη συνήθη εξέλιξη του συστήματος.
Η οικονομική ζωή, ως περίπλοκο
σύνολο - όχι απαραίτητα σύστημα - σχέσεων, φορέων, κανόνων και συμφερόντων,
είναι ιδιαίτερα ευάλωτη σε κρίσεις. Οι οικονομικές κρίσεις έχουν δυσμενείς, έως
καταστροφικές επιπτώσεις για τους πληθυσμούς και συνιστούν συχνά παράγοντα
κοινωνικής οπισθοδρόμησης. Θέτουν σε δοκιμασία θεσμούς, δομές και ισορροπίες
συμφερόντων, αλλάζοντας το τοπίο και αναδεικνύοντας νέους παίκτες και νέους
συσχετισμούς δυνάμεων.
Γενικά, οι οικονομικές κρίσεις
αποτελούν σύνηθες φαινόμενο στην παγκόσμια οικονομική ιστορία. Χαρακτηρίζονται
μάλιστα από τεράστια μορφολογική ποικιλία. Η μελέτη της εξέλιξης των φαινομένων
που αφορούν στην παραγωγή και στις ανταλλαγές μέσα στο χρόνο αποκαλύπτει ότι η
παγκόσμια οικονομική ιστορία χαρακτηρίζεται από τη διαδοχή περιόδων ευημερίας,
στασιμότητας και κρίσης. Από την προβιομηχανική εποχή έως τη σημερινή εποχή της
παγκοσμιοποίησης, οι κρίσεις έρχονται συχνά να αναταράξουν την οικονομική ζωή
και τις υφιστάμενες ισορροπίες.
3.Παγκόσμιες κρίσεις
3.1 Η πρώτη
παγκόσμια οικονομική κρίση (1857)
Στις αρχές της δεκαετίας του 1850,
η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκονταν σε φάση ευμάρειας και ανάπτυξης. Στους
παράγοντες της οικονομικής άνθησης συγκαταλέγεται η εκμετάλλευση του χρυσού της
Καλιφόρνια, η ανάπτυξη σιδηροδρόμων από τις ανατολικές ακτές των ΗΠΑ προς τη
Δύση, ο εποικισμός, ειδικά μετά τον πόλεμο με το Μεξικό το 1948. Θετική
συνεισφορά είχε, επίσης, η ανάπτυξη και άλλων κλάδων της οικονομίας, ιδίως της
βιομηχανίας και της σιτοπαραγωγής. Οι αμερικανικές εξαγωγές σίτου προς τη Δ. Ευρώπη
ευνοήθηκαν λόγω του πολέμου Ρωσίας-Τουρκίας, Αγγλίας, Γαλλίας (1853-56).
Η κατάσταση άλλαξε όμως περί τα
μέσα της δεκαετίας του 1850. Η πτώση του αποικισμού της Δύσης, η πτώση των
εσόδων των σιδηροδρόμων, η πτώση των μετοχών ευνόησαν το ξέσπασμα της κρίσης.
Το σκάσιμο της φούσκας επήλθε στις 24.8.1857, όταν η Bank Ohio Life Insurance
and Trust Company δήλωσε αδυναμία πληρωμών, επειδή ένα στέλεχός της στη Νέα
Υόρκη, ο κ. Ladlow αγόραζε μαζικά και με δανεικά από άλλες τράπεζες μετοχές των
εταιρειών σιδηροδρόμων.
Η κατάρρευση της Ohio ενεργοποίησε
ένα ντόμινο πτωχεύσεων και άλλων μεγάλων δανειστών τραπεζών. Ακολούθησε μείωση
της χρηματοδότησης, κλείσιμο επιχειρήσεων και ύφεση. Ιδιαίτερα άτυχη στιγμή
κατά την κρίση του 1857 ήταν η βύθιση, ανοικτά της Ν. Καρολίνας, πλοίου
φορτωμένου με 3 τόνους χρυσό από την Καλιφόρνια, που προορίζονταν για τη
σωτηρία των τραπεζών της Νέας Υόρκης (12.09.1857). Με την πτώση των εξαγωγών
σίτου μετά το 1857 και την πτώση των πωλήσεων των βιομηχανιών, πάνω από 5.000
επιχειρήσεις οδηγήθηκαν σε κλείσιμο στις ΗΠΑ, γεγονός που προκάλεσε περαιτέρω
επιδείνωση της κρίσης.
Η αμερικανική κρίση του 1857
μεταδόθηκε και στην Ευρώπη, αρχικά μέσω της κρίσης των τραπεζών στην Αγγλία,
έπειτα από την Αγγλία στη Γερμανία (κρίση εμπόρων Αμβούργου) και στη Σουηδία.
Υπήρξε μάλιστα υπερπήδηση της κρίσης μέχρι το 1860. Μπροστά σε αυτή τη
γενικευμένη χρηματοοικονομική κρίση, ο Μαρξ έγραψε στον Έγκελς από την Αγγλία
ότι το κραχ των τραπεζών είναι “beautiful” και ότι οσονούπω θα επαληθεύονταν η
προφητεία τους για κατάρρευση του καπιταλισμού. Δυστυχώς γι’ αυτούς η προφητεία
δεν επαληθεύτηκε.
3.2 Η μεγάλη Ύφεση του 1929
Η παγκόσμια ύφεση που προκάλεσε η
χρηματιστηριακή κρίση του 1929 θεωρείται ως η ισχυρότερη που έπληξε την
ανθρωπότητα, και αυτό γιατί ήταν μια κρίση με μεγάλη διάρκεια κράτησε περίπου
11 χρόνια, επεκτάθηκε σε όλον τον κόσμο και προκάλεσε πολύ βαθιά πτώση της
οικονομικής δραστηριότητας. Επίσης, είχε έντονες διεθνο-οικονομικές και
διεθνο-πολιτικές προεκτάσεις.
Η χρηματιστηριακή κρίση κορυφώθηκε
με το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας στις ΗΠΑ στις 29 Οκτωβρίου 1929 (τη
λεγόμενη Μαύρη Τρίτη), η οποία προκάλεσε χρηματιστηριακές κρίσεις και στις
άλλες χώρες του κόσμου.
Η δραματική πτώση των μετοχών
προκάλεσε το κλείσιμο πολλών τραπεζών, την κατάρρευση της πιστοδοτικού
συστήματος, την μείωση των περιουσιακών στοιχείων των επιχειρήσεων και των
ιδιωτών, την μείωση των εισοδημάτων, την πτώση της ζήτησης και των τιμών, την
μείωση της παραγωγής, την αύξηση της ανεργίας σε ποσοστά άνω του 30% σε ορισμένες
χώρες, την κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, το οποίο μειώθηκε πάνω από το 50%
κ.α.
|
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ
ΥΦΕΣΗ 1929-1932 (% συνολική μεταβολή των δεικτών στην τετραετία)
|
||||
|
|
ΗΠΑ
|
ΗΒ
|
Γαλλία
|
Γερμανία
|
|
Βιομηχανική
παραγωγή
|
-46
|
-23
|
-24
|
-41
|
|
Τιμές
χονδρικής
|
-32
|
-33
|
-34
|
-29
|
|
Εξωτερικό
εμπόριο
|
-70
|
-60
|
-54
|
-61
|
|
Ανεργία
|
+607
|
+129
|
+214
|
+232
|
Η συζήτηση για τα αίτια
συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι διάφορες σχολές οικονομικής σκέψης εμμένουν σε
δογματικές ερμηνείες. Για τους μονεταριστές, όπως ο M. Friedman και ο B.
Bernanke, η μεγάλη ύφεση προκλήθηκε από την περιοριστική πολιτική της FED,
κυρίως μετά το σκάσιμο της χρηματιστηριακής φούσκας, και από το γεγονός ότι
επέτρεψε να καταρρεύσει το τραπεζικό σύστημα. Το βαθύτερο αίτιο για την
περιοριστική, άρα έντονα προκλητική, νομισματική πολιτική των ΗΠΑ ήταν η τήρηση
του χρυσού κανόνα, δηλαδή η δέσμευση της FED να καλύπτει με χρυσό το 40% των
τραπεζογραμματίων. Για την Αυστριακή Σχολή (F. Von Hayek και M. Rothbard) η
χρηματιστηριακή φούσκα που προκάλεσε την κρίση οφείλεται στην υπερβολικά
επεκτατική πολιτική της FED από τις αρχές του 1920, η οποία επέτρεψε την
κερδοσκοπία και τις υπερβολικές και λανθασμένες επενδύσεις. Για τους
εκπρόσωπους της θεωρίας της ζήτησης όπως ο J. M. Keynes, η ύφεση προκλήθηκε από
την μεγάλη πτώση της ενεργού ζήτησης. Για τον I. Fisher το βασικό αίτιο της
κρίσης ήταν η υπερχρέωση, που με τη σειρά της προκάλεσε τη χρηματιστηριακή
φούσκα, την κατάρρευση των τραπεζών και τον αποπληθωρισμό. Για τους μαρξιστές,
η κρίση ήταν συστημική, δηλαδή αποτέλεσμα της λειτουργίας του καπιταλιστικού
συστήματος της άνισης κατανομής του εισοδήματος υπέρ των κερδών και σε βάρος
των μισθών, με αποτέλεσμα την υπερπαραγωγή από τη μια και την υποκατανάλωση από
την άλλη. Υπάρχουν και άλλες πολλές υποθέσεις για τα αίτια και τις επιπτώσεις
καθώς και τους μηχανισμούς διάδοσης της κρίσης του 1929. Βέβαιο είναι ότι τα
αίτια ήταν πολλά και επίδρασαν είτε συγχρόνως είτε σε μια αιτιακή και χρονική
ακολουθία, όπως: η νομισματική επέκταση στις ΗΠΑ ( ενδεχομένως για στήριξη του
ΗΒ που είχε προβλήματα ύφεσης λόγω της επιστροφής του στο Χρυσό Κανόνα με
προπολεμικές ισοτιμίες της στερλίνας έναντι του χρυσού και τη συνεπαγόμενη
μείωση της ρευστότητας της βρετανικής οικονομίας), η εμφάνιση νέων προϊόντων
και μεθόδων παραγωγής (π.χ. ραδιόφωνο,
αυτοκίνητα, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές) καθώς και νέων παικτών στα
χρηματιστήρια (trusts), η υπερβολική κερδοσκοπία επιχειρήσεων και πολιτών με
μετοχές των νέων κλάδων, αλλά και των ίδιων των trusts και των τραπεζών που
εξελίχθηκαν σε μεγάλους κερδοσκόπους, προκάλεσαν γενικευμένη κερδοσκοπική μανία
και κατά συνέπεια τη χρηματιστηριακή φούσκα. Μετά το αναπόφευκτο σκάσιμο της
χρηματιστηριακής φούσκας, ήταν επόμενο το κλείσιμο των τραπεζών ή των
προβλημάτων ρευστότητας σε όλες τις τράπεζες και ο πανικός (bank run). Η
νομισματική πολιτική όχι μόνον δεν βοήθησε, αλλά απεναντίας, το Federal Reserve
System μείωσε σημαντικά τη ρευστότητα και επέτεινε την κρίση, επιτρέποντας το
κλείσιμο τραπεζών και άλλων ιδρυμάτων. Έτσι, προκλήθηκε η ύφεση με κύρια
χαρακτηριστική τη μείωση των τιμών, τις ζημίες και το κλείσιμο επιχειρήσεων, τη
μείωση της παραγωγής, την αύξηση των απολύσεων και της ανεργίας, την περαιτέρω
μείωση της ζήτησης και της παραγωγής, την αύξηση του εξωτερικού εμπορικού
προστατευτισμού, τη μείωση του διεθνούς εμπορίου, κοκ. Η κρίση μεταδόθηκε
διεθνώς μέσω των χρηματοπιστωτικών διασυνδέσεων και του εμπορίου, των
ανταγωνιστικών υποτιμήσεων και του εμπορικού προστατευτισμού, της όξυνσης του
οικονομικού εθνικισμού, τη ροπή στην εσωστρέφεια και στην αυτάρκεια, την επιβάρυνση
των διεθνών πολιτικών σχέσεων, τη δημιουργία ανταγωνιστικών εμπορικών μπλοκ
κλπ.
Η έξοδος από την κρίση, έως ένα
βαθμό επετεύχθη χάρη στην πετυχημένη για την εποχή κεϋνσιανή πολιτική
(επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική σε αρκετά κλειστές
οικονομίες).
3.3 Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση
2007/2008
Η τετραετία
2007-2011 υπήρξε περίοδος έντονων οικονομικών κλυδωνισμών, αλλά και σοβαρού
προβληματισμού για τη βιωσιμότητα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος,
εξαιτίας της τραπεζικής κρίσης που βίωσαν οι ΗΠΑ. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ
ενεπλάκησαν σε πρακτικές υψηλού ρίσκου στο χώρο των στεγαστικών δανείων υψηλού
κινδύνου και δημιούργησαν τις ιδανικές συνθήκες για την εκδήλωση της τραπεζικής
κρίσης. Ευρισκόμενες ενώπιον της κατάρρευσης δεκάδων χρηματοπιστωτικών
ιδρυμάτων, οι αρχές των ΗΠΑ αναγκάστηκαν να θέσουν σε εφαρμογή σχέδια διάσωσης
κατά περίπτωση και να υιοθετήσουν σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες για την
αντιμετώπιση της κρίσης.
Η εξαγορά της Bear
Stearns αποτελεί σίγουρα ένα από τα γεγονότα που σηματοδότησαν την κρίση στις
ΗΠΑ. Τον Ιούλιο του 2007, η επενδυτική τράπεζα Bear Stearns, η πέμπτη
μεγαλύτερη της χώρας, έκλεισε δύο hedge funds της, που δραστηριοποιούνταν στην
αγορά τιτλοποιημένων δανείων χαμηλής εξασφάλισης. Το Μάρτιο του 2008, η τράπεζα
αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα ρευστότητας και διασώθηκε από την κατάρρευση
μόνο χάρη στην παρέμβαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) και της
JPMorgan Chase. Το σχέδιο διάσωσης προέβλεπε παροχή ρευστότητας 29 δις δολαρίων
υπό μορφή ειδικών βραχυπρόθεσμων πιστώσεων. Η JPMorgan Chase εξαγόρασε τελικά
την Bear Stearns καταβάλλοντας μόλις 10 δολάρια ανά μετοχή (η αρχική πρόταση
ήταν μάλιστα 2 δολάρια ανά μετοχή). Μέσα σε λίγους μήνες, δηλαδή, η αξία της
μετοχής κατέγραψε πτώση πάνω από 150 δολάρια σε σχέση με τα επίπεδα του 2007.
Γεγονός ορόσημο της
τραπεζικής κρίσης των ΗΠΑ είναι αδιαμφισβήτητα η πτώχευση της Lehman Brothers,
της τέταρτης μεγαλύτερης τράπεζας επενδύσεων στις ΗΠΑ και μιας από τις
μεγαλύτερες τράπεζες διεθνώς. Έχοντας καταγράψει ζημίες 2,8 δις δολαρίων το
δεύτερο τρίμηνο του 2008 και αντιμετωπίζοντας δυσοίωνες προοπτικές, η τράπεζα
αναγκάστηκε να κηρύξει τη μεγαλύτερη πτώχευση στην αμερικανική ιστορία. Στις 15
Σεπτεμβρίου 2008, η Lehman Brothers κατέθεσε αίτηση υπαγωγής της στην προστασία
του άρθρου 11 του Πτωχευτικού Κώδικα, έπειτα από την αποτυχία των
διαπραγματεύσεων για εξεύρεση αγοραστή (ενδιαφέρον είχαν εκδηλώσει η Barclays
και η Bank America). Η σημασία της πτώχευσης αυτής αντανακλάται στη ψυχολογία των
χρηματιστηριακών αγορών, οι οποίες αντέδρασαν με πανικό (πχ πτώση του δείκτη
Dow Jones κατά 500 μονάδες) και υπέστησαν το σοκ της μαζικής και ταυτόχρονης
απόσυρσης κεφαλαίων.
Μόλις δέκα μέρες
μετά, ένας ακόμη τραπεζικός κολοσσός, η Washington Mutual, ακολούθησε τη μοίρα
της Lehman Brothers και ετέθη σε καθεστώς πτωχευτικής επιτήρησης από την
Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC), καθώς αντιμετώπιζε κύμα
τραπεζικών αναλήψεων. Τον ίδιο άλλωστε μήνα (Σεπτέμβριος 2008), η επενδυτική
τράπεζα Merrill Lynch βρέθηκε και αυτή στο χείλος της κατάρρευσης, αλλά απέφυγε
την πτώχευση χάρη στην πρόταση εξαγοράς, που υπέβαλε η Bank of America. Η
συμφωνία για την απόκτηση της Merrill Lynch, έναντι του ποσού των 50 δισ.
δολαρίων, ήταν απαραίτητη καθώς η συγκεκριμένη επενδυτική τράπεζα είχε υποστεί
ζημίες σχεδόν 20 δις δολαρίων από την κρίση των δανείων subprime. Η εξαγορά
ολοκληρώθηκε τυπικά την 1η Ιανουαρίου 2009, σύμφωνα όμως με δημοσιεύματα, η
Merrill Lynch είχε προλάβει να αυξήσει τα ετήσια bonus το Δεκέμβριο του 2008.
Το κύμα των
πτωχεύσεων δεν έχει ακόμα εξαλειφθεί. Αναφέρουμε πολύ ενδεικτικά μερικές μόνο
από τις ηχηρές πτωχεύσεις τραπεζών που έλαβαν χώρα μέσα στο 2009: Colonial
Bancgroup, Guaranty Bank, BankUnited, United Commercial Bank, Corus Bank,
AmTrust Bank, κλπ. Σύμφωνα με τα στοιχεία της FDIC, 140 χρηματοπιστωτικοί
οργανισμοί έκλεισαν μέσα στο 2009 και άλλοι 157 μέσα στο 2010.
|
ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ 2007: 2 hedge funds της
Bear Steams εμφανίζουν προβλήματα λόγω κερδοσκοπίας με ακίνητα
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007: Καταθέτες τρέχουν
να αποσύρουν καταθέσεις από Bank Northern Rock 9Αγγλία)- Η κυβέρνηση
αναλαμβάνει την Τράπεζα
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2007: Πολλά πιστωτικά
ιδρύματα αναγγέλλουν ζημίες δις
ΜΑΡΤΙΟΣ 2008: Η επενδυτική τράπεζα
bear Steams μετά από πίεση FED πωλείται στην J.P. Morgan
6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008 : Η αμερικάνικη
κυβέρνηση αναλαμβάνει τον έλεγχο της Fannie May and Freddie Mac, το γίγαντα
των ενυπόθηκων δανείων
15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η μαύρη
Δευτέρα: Η Lehman Brothers κηρύσσει πτώχευση, η Merrill Lynch εξαγοράζεται
από την Bank of America, το χρηματιστήριο της Ν.Υ. κάνει τεράστια βουτιά.
16 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Ο αμερικάνικος
ασφαλιστικός γίγαντας AIG αναγγέλλει τεράστια ελλείμματα και πρόβλημα
ρευστότητας, τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου κάνουν βουτιές
17 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η αμερικάνικη
κεντρική τράπεζα προσφέρει 85 δις $ στην AIG
19 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η αμερικάνικη
Κυβέρνηση ανακοινώνει πακέτο σωτηρίας των τραπεζών (700 δις $)
5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Η Γερμανική
κυβέρνηση παρέχει βοήθεια σωτηρίας (εγγυήσεις για δάνεια 35 δις Ευρώ) στη
Hypo Real Estate – Επίσης, ανακοινώνει ότι εγγυάται τις αποταμιευτικές
καταθέσεις
8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Η Μεγάλη Βρετανία
προβαίνει σε μερική κρατικοποίηση μεγάλων τραπεζών της χώρας και ανακοινώνει
πακέτο σωτηρίας 500 δις στερλίνες
10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Οι υπουργοί
οικονομικών της ομάδας των 7 (G 7) συμφωνούν σε ένα κοινό σχέδιο δράσης κατά
της κρίσης
13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Η Γερμανική
κυβέρνηση ανακοινώνει πακέτο σωτηρίας των τραπεζών ύψους 480 δις ευρώ (400
για εγγυήσεις και 89 για συμμετοχή στο κεφάλαιο τραπεζών)
14 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Η αμερικάνικη
κυβέρνηση ανακοινώνει τη συμμετοχή της στα κεφάλαια τραπεζών με ένα ποσό
ύψους 250 δις $
15-16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ: Συνάντηση κορυφής
στην ΕΕ: Εγκρίνονται τα μέτρα σωτηρίας των χωρών της Ευρωζώνης και
ανακοινώνονται μέτρα για στήριξη της βιομηχανίας
24 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: 13 ασιατικές
χώρες συμφωνούν σε ένα κοινό πακέτο σωτηρίας ύψους 80 δις $ Το ΔΝΤ χορηγεί
στην Ισλανδία βοήθεια 2 δις $
27 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Ουγγαρία και
Ουκρανία λαμβάνουν βοήθεια από το ΔΝΤ
29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2008: Η αμερικάνικη
κεντρική τράπεζα μειώνει το προεξοφλητικό επιτόκιο σε 1 %
4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Προκειμένου να
αποφευχθεί η χρεοκοπία της Ουγγαρίας οι υπουργοί οικονομικών της ΕΕ εγκρίνουν
χρηματοδότηση ύψους 6,5 δις Ευρώ
5 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η γερμανική
κυβέρνηση αποφασίζει για ένα πακέτο δις ευρώ και 15 μέτρα για τη στήριξη της
πραγματικής οικονομίας
9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η κυβέρνηση της
Λετονίας κρατικοποιεί τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, προκειμένου να
μην κλείσει
10 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η Κίνα
αποφασίζει για ένα πακέτο στήριξης της 0οικονομικής δραστηριότητας
(πραγματικής οικονομίας) ύψους 600 δις $.
15 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Συνάντηση
Κορυφής της Ομάδας των 20 (G20) στην Ουάσιγκτον – απόφαση για συντονισμένη
δράση και έλεγχο του χρηματοπιστωτικού συστήματος
18 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Οι αμερικάνικες
αυτοκινητοβιομηχανίες GM, Ford and Chrysler ζητούν κρατική βοήθεια ύψους 26
δις $
20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η τιμή
πετρελαίου πέφτει για πρώτη φορά μετά το 2005 κάτω από τα 50 $.
24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008: Η αμερικάνικη
τράπεζα City Group λαμβάνει κεφαλαιακή ένεση ύψους 20 δις $ και εγγυήσεις
μέχρι 306 δις $
|
3.3.1Τα αίτια της
κρίσης στις ΗΠΑ και η διεθνής μετάδοση
Από το 2007 έως
σήμερα, πέρα από την κατάρρευση πολυάριθμων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων στις
ΗΠΑ, μειώθηκαν δραματικά οι αξίες των εισηγμένων μετοχών και αυξήθηκαν τα
spreads στα επιτόκια των δανείων σε σχέση με τα ομόλογα του αμερικανικού
Δημοσίου. Η τραπεζική κρίση εξελίχθηκε τελικά σε γενικότερη κρίση της
αμερικανικής οικονομίας (ύφεση, ανεργία, κλπ.), η οποία εν συνεχεία μεταδόθηκε
σε ολόκληρο τον κόσμο προκαλώντας τη μεγαλύτερη παγκόσμια κρίση μετά το 1929.
Στο επίπεδο της
μελέτης των αιτιών, είναι πλέον κοινός τόπος ότι τα λεγόμενα ενυπόθηκα δάνεια
υψηλού κινδύνου συνιστούν το βασικό παράγοντα της πρόσφατης κρίσης. Τα δάνεια
αυτά απευθύνονταν σε δανειολήπτες με δυσμενές πιστωτικό ιστορικό, που δεν
πληρούσαν ουσιαστικά τα κριτήρια πιστοληπτικής ικανότητας. Η αμερικανική αγορά,
διανύοντας μια περίοδο χαμηλών επιτοκίων, παρασύρθηκε στη διόγκωση του μεριδίου
των δανείων αυτής της κατηγορίας, με τις τράπεζες να δανείζουν μάλιστα μέχρι
και το 100% της αξίας του ακινήτου. Η εκρηκτική επέκταση του δανεισμού
προκάλεσε έτσι αδικαιολόγητη αύξηση των τιμών στην αγορά ακινήτων («φούσκα»).Οι
δανείστριες τράπεζες υπολόγιζαν ότι η ρευστοποίηση του υποθηκευμένου ακινήτου
θα κάλυπτε την αξία των εκκρεμών πληρωμών του δανείου σε περίπτωση πτώχευσης
του οφειλέτη.
Καθώς όμως
επρόκειτο για δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου, η αλλαγή των συνθηκών στην αγορά
και η αύξηση των επιτοκίων προκάλεσε κύμα μη εξυπηρετούμενων δανείων. Από την
άλλη, οι τιμές αγοράς των ακινήτων στις ΗΠΑ άρχισαν να πέφτουν, τάση που
εξελίχθηκε σε χιονοστιβάδα. Οι τράπεζες βρέθηκαν αντιμέτωπες με πλήθος μη
εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων, την ίδια στιγμή ακριβώς που η εξαιρετικά
μειωμένη αξία των υποθηκευμένων ακινήτων δεν μπορούσε πλέον να καλύψει το
κεφάλαιο του αρχικού δανείου.
Εδώ υπεισέρχεται
και ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας της κρίσης. Είναι η αλόγιστη προσφυγή στη μέθοδο της τιτλοποίησης
δανείων και η περαιτέρω δημιουργία «τοξικών» περιουσιακών στοιχείων. Μέσω του
μηχανισμού τιτλοποίησης, τα δάνεια πωλούνταν σε ειδικά επενδυτικά οχήματα. Οι
εταιρίες αυτές αντλούσαν το κεφάλαιό τους από την έκδοση ομολόγων και την
πώλησή τους σε επενδυτές. Ο τελικός επενδυτής, ο αγοραστής δηλαδή των ομολόγων
(πχ ασφαλιστικά ταμεία, αμοιβαία κεφάλαια, τράπεζες κλπ.), εισέπραττε έμμεσα
τις πληρωμές των δανείων που κατέβαλε ο δανειολήπτης, χωρίς να συναλλάσσεται
απευθείας μαζί του. Στην ουσία όμως ο κίνδυνος είχε μετατεθεί στον αγοραστή. Η
ρευστότητα, τα ποσά δηλαδή που εισέπρατταν οι τράπεζες από την τιτλοποίηση και
πώληση των δανείων, προκάλεσε περαιτέρω επέκταση του δανεισμού, καθώς οι
τράπεζες μπορούσαν να δανείζουν εκ νέου τα ποσά αυτά.
Δυστυχώς, τα
πράγματα έγιναν ακόμη πιο πολύπλοκα, καθώς για τα τιτλοποιημένα δάνεια
δημιουργήθηκαν συμβάσεις ασφάλισης. Οι επενδυτές κατέβαλαν λοιπόν ασφάλιστρα
κινδύνου στην τράπεζα, ώστε να αποζημιωθούν σε περίπτωση επισφάλειας του
τιτλοποιημένου προϊόντος. Μέσα στον πυρετό των τιτλοποιήσεων, οι τράπεζες
τιτλοποίησαν και μεταπώλησαν ακόμα και τις απαιτήσεις καταβολής ασφαλίστρων! Ο
τελικός αγοραστής των τιτλοποιημένων απαιτήσεων εισέπραττε έμμεσα τα
ασφάλιστρα, είχε όμως ουσιαστικά τον επενδυτικό κίνδυνο να αποζημιώσει τους
αγοραστές των υποκείμενων τιτλοποιημένων δανείων σε περίπτωση επισφάλειας. Σε
αυτή την ήδη περίπλοκη αγορά δημιουργήθηκαν τέλος και παράγωγα προϊόντα.
Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΣΤΙΣ ΗΠΑ
2000: Σκάει η φούσκα των μετοχών της νέας οικονομίας
Πτώση αξίας μετοχών, δραστική μείωση επιτοκίων από FED (ΑΠΟ 6,5% ΤΟ 2000
ΣΕ 1% ΤΟ 2003)
Φυγή κεφαλαίου από μετοχές, ροή προς ακίνηταΑύξηση ζήτησης και τιμών ακινήτων Χρηματοδότηση κυρίως με ξένα κεφάλαια (δανεισμό), δανεισμός για αγορά ακινήτων
και μειωμένης πιστοληπτικής ικανότητας δανειστών Τα πιστωτικά ιδρύματα πωλούν τις πιστώσεις(δάνεια) σε άλλες τράπεζες και
hedge funds – Τιτλοποίηση ασφαλίστρων κινδύνων
και εμπορία αυτών στις δευτερογενείς αγορές
Αύξηση βασικών επιτοκίων (από 3% το 2003 σε 5% το 2006), κόστος τόκων
αυξάνεται, προβλήματα δανειοληπτών για πληρωμή τοκοχρεολυσίων
Αδυναμία πληρωμής πιστώσεων σε τράπεζες και hedge funds
Χρεοκοπία ή προβλήματα διαγραφής χρεών, προβλήματα ρευστότητας
Επρόκειτο στην
ουσία για ένα ασταθές ντόμινο χρηματοοικονομικών προϊόντων, του οποίου η
αμφίβολη ισορροπία απαιτούσε την ομαλή λειτουργία δανειακών σχέσεων υψηλού
κινδύνου. Έχει επισημανθεί ότι, εάν ο επενδυτικός κίνδυνος των τιτλοποιημένων
προϊόντων είχε αξιολογηθεί ορθά, θα προέκυπταν υψηλότερα επιτόκια για τα
στεγαστικά δάνεια και θα επιτυγχάνονταν η έγκαιρη διόρθωση των στρεβλώσεων. Οι
τράπεζες θα έπρεπε ίσως να είναι υποχρεωμένες να διατηρούν ένα μέρος από τα
τιτλοποιημένα προϊόντα, ώστε να αναλαμβάνουν ουσιαστικότερα ένα μέρος του
κινδύνου.
Συμπερασματικά, τέσσερα επιμέρους
στοιχεία οδήγησαν στην κατάρρευση :
1) Η αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση
των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
2) Η υποεκτίμηση του κινδύνου των
νέων τιτλοποιημένων επενδυτικών προϊόντων και η δυσκολία αποτύπωσης της
ακριβούς αξίας των νέων αυτών προϊόντων στους ισολογισμούς των
χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
3) Ο υψηλός βαθμός μόχλευσης του
χρηματοπιστωτικού συστήματος στο σύνολό του.
4) Η αποτυχία των εποπτικών
μηχανισμών στο επίπεδο της πρόληψης να εντοπίσουν τους κινδύνους και την
αυτονόμηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος από την πραγματική οικονομία.
Σύμφωνα
με μια άλλη άποψη, η νομισματική πολιτική ήταν υπερβολικά χαλαρή, όχι μόνο στις
ΗΠΑ, αλλά και διεθνώς, στοιχείο που συνέβαλλε στην κρίση. Η απόφαση να διατηρηθούν
τα επιτόκια σε ασυνήθιστα χαμηλά επίπεδα αποτέλεσε επιλογή των αρμόδιων αρχών
στις ΗΠΑ. Υπάρχει και το επιχείρημα ότι τα χαμηλά επιτόκια στις ΗΠΑ κατά την
περίοδο 2002-2004 προκλήθηκαν από εξωτερικούς παράγοντες, ιδίως από την αύξηση
της παγκόσμιας αποταμίευσης, στοιχείο που πίεσε προς τα κάτω τα επιτόκια
διεθνώς. Ο Taylor
απορρίπτει αυτή την εξήγηση, καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ
της. Σίγουρα, εάν οι ΗΠΑ εφάρμοζαν πιο νωρίς μια πιο περιοριστική νομισματική
πολιτική θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει τη δημιουργία φούσκας στην αγορά των
ακινήτων. Έχουν, πάντως, επισημανθεί τα όρια στα οποία υπόκειται μια τέτοια
πολιτική, καθώς υπήρχε ο κίνδυνος να προκαλέσει οικονομική στασιμότητα κατά τα
έτη 2004-2005.
Η διεθνοποίηση της αμερικανικής
κρίσης έπληξε, λίγο έως πολύ, όλα τα κράτη, τόσο του ανεπτυγμένου, όσο και του
αναπτυσσόμενου κόσμου. Ποιοι ήταν όμως οι προσδιοριστικοί παράγοντες της
διάδοσης;
Ο βασικός παράγοντας ήταν η συστημική σύγκλιση των κρατών και η ένταξή
τους στη διεθνή οικονομία. Ειδικότερα, η συστημική σύγκλιση περιγράφει το
εξωτερικό άνοιγμα των οικονομιών, την αλληλεξάρτηση των πολιτικών και των
αγορών και τη μείωση της σημασίας των εσωτερικών παραμέτρων της οικονομικής
μεγέθυνσης. Σε αυτά τα στοιχεία προστίθεται η αύξηση της εισοδηματικής
ελαστικότητας του εξωτερικού εμπορίου, η αύξηση της διεθνούς κίνησης των
συντελεστών παραγωγής κ.α. Δυστυχώς, η συστημική σύγκλιση των κρατών δε
συνοδεύτηκε από μια εξίσου ταχεία και αποτελεσματική παγκόσμια οικονομική
διακυβέρνηση.
Οι
παραπάνω προσδιοριστικοί παράγοντες της διάδοσης αποτυπώνονται και στους
μηχανισμούς διεθνούς διάδοσης της πρόσφατης οικονομικής κρίσης.
Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι η διάδοση της
κρίσης υπήρξε ευκολότερη και ταχύτερη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς η
αλληλεξάρτηση των χρηματαγορών και των δικτύων διανομής είναι ισχυρότερη μεταξύ
των κρατών μελών της ΕΕ. Έτσι επηρεάστηκαν τελικά κράτη μέλη, τα οποία δεν
είχαν παρουσιάσει συμπτώματα προ της κρίσης (π.χ. φούσκα στις αγορές).
Η χρηματοπιστωτική
κρίση πολύ γρήγορα προκάλεσε ύφεση στην πραγματική οικονομία. Όπως φαίνεται και
από τους σχετικούς πίνακες επιδράσεων, η ύφεση προκλήθηκε μέσα από μια σειρά
από μηχανισμούς, όπως ήταν η μείωση της εσωτερικής ζήτησης, λόγω μείωσης της
ρευστότητας και της συγκράτησης τραπεζών και νοικοκυριών, λόγω μείωσης των
επενδύσεων, λόγω πτώσης του εξωτερικού εμπορίου (εξωτερική ζήτηση), της μείωσης
της αξίας των περιουσιακών στοιχείων επιχειρήσεων και νοικοκυριών κ.α.
|
ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΟΙ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ
|
|
|
Αλλαγή μεταβλητών
|
Δυναμικές μετάδοσης
|
|
Μείωση της ρευστότητας της
οικονομίας
|
Μείωση πιστώσεων για χρηματοδότηση
Δημοσίου, επιχειρήσεων, καταναλωτών, άλλων τραπεζών, πτώση επενδύσεων και
ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών
|
|
Αύξηση των επιτοκίων
|
Αύξηση κόστους δανεισμού για το
δημόσιο (αύξηση των spreads), για τον ιδιωτικό τομέα, πτώση κύκλου εργασιών
και τιμών στο χρηματιστήριο, κλπ.
|
|
Μείωση αξίας περιουσιακών στοιχείων
επιχειρήσεων
|
Μείωση επενδύσεων, προβλήματα στην
εξόφληση υποχρεώσεων και λήψη νέων δανείων
|
|
Μείωση αξίας περιουσιακών στοιχείων
νοικοκυριών
|
Μείωση πιστοληπτικής ικανότητας,
μείωση κατανάλωσης
|
|
Δημόσια έσοδα
|
Μείωση δημόσιων εσόδων λόγω μείωσης
αξίας περιουσιακών στοιχείων και αποδόσεων, μείωση εσόδων από φορολογία
εισοδήματος και κατανάλωσης
|
|
Ξένες επενδύσεις
|
Μείωση ξένων επενδύσεων λόγω
χειροτέρευσης του επενδυτικού περιβάλλοντος και λόγω αύξησης του κόστους
χρήματος
|
|
Συναλλαγματικές ισοτιμίες
|
Φυγή σε ασφαλέστερα νομίσματα,
υποτίμηση, επίδραση στο εξωτερικό εμπόριο, στην παραγωγή και στις τιμές
|
|
Οικονομικό κλίμα
|
Διάδοση πεσιμιστικής ψυχολογίας,
μείωση ανάληψης νέων οικονομικών δραστηριοτήτων
|
3.3.3 Οι επιπτώσεις στις διεθνείς οικονομικές
σχέσεις
Όπως κάθε κρίση που
εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, έτσι και η χρηματοπιστωτική και υφεσιακή
κρίση 2008-9 είχε σημαντικές επιπτώσεις στη διεθνή οικονομία και στις διεθνείς
οικονομικές σχέσεις. Ο πίνακας που ακολουθεί συνοψίζει τους μηχανισμούς της
κρίσης, οι οποίοι επενεργούν στα διεθνή οικονομικά μεγέθη και στη διεθνή
οικονομική διπλωματία.
|
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
|
|
|
ΜΕΤΑΒΛΗΤΉ
|
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
|
|
Διεθνές εμπόριο
|
Κάμψη διεθνούς εμπορίου λόγω της
διεθνούς ύφεσης. Η πτώση του παγκόσμιου εμπορίου υπήρξε μεγαλύτερη της πτώσης
του παγκόσμιου ΑΕΠ λόγω της υψηλής ελαστικότητας του εξωτερικού εμπορίου ως
προς το εισόδημα
|
|
Διεθνείς επενδύσεις
|
Πτώση διεθνών επενδύσεων λόγω
μείωσης ρευστότητας, υψηλών επιτοκίων, ύφεσης, αρνητικού επενδυτικού και
πεσιμιστικών προσδοκιών
|
|
Ισοζύγιο πληρωμών
|
Μείωση εισαγωγών και εξαγωγών,
προβλήματα στη χρηματοδότηση των εισαγωγών για τις χώρες με χρόνια
διαρθρωτικά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
|
|
Συναλλαγματικές ισοτιμίες
|
Υποτίμηση στις χώρες με τα
μεγαλύτερα προβλήματα στο χρηματοπιστωτικό τομέα, στο δημόσιο χρέος και στην
ύφεση
|
|
Διεθνής αναπτυξιακή συνεργασία
|
Μείωση των πόρων για στήριξη στόχων
χιλιετίας και για παροχή ρευστότητας στις αναπτυσσόμενες χώρες
|
|
Εμπορική πολιτική
|
Μικρή αναβίωση του προστατευτισμού
κυρίως με την παροχή κρατικών ενισχύσεων (αναπτυγμένες χώρες) και αύξηση των
εισαγωγικών εμποδίων (αναπτυσσόμενες χώρες)
|
|
Διεθνής οικονομική διπλωματία
|
Ενίσχυση του ρόλου του ΔΝΤ,
ανάδειξη της Ομάδας των 20 (G20) σε βασικό φόρουμ διαχείρισης των διεθνών
επιπτώσεων της κρίσης, δημιουργία νέων μηχανισμών στήριξης στην Ευρωζώνη
|
|
Γεωπολιτική
|
Εξασθένιση των χωρών της Δύσης,
ενίσχυση του ρόλου των μεγάλων αναδυόμενων χωρών (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία)
|
Οι επιπτώσεις στο
διεθνές εμπόριο αγαθών
Αποτελεί κοινή
διαπίστωση ότι το διεθνές εμπόριο αγαθών μειώθηκε δραματικά μετά τον Οκτώβριο
του 2008 (-19% μεταξύ Απριλίου 2008- Ιουνίου 2009). Ειδικότερα, το 2009
μειώθηκε ο όγκος των παγκόσμιων εξαγωγών αγαθών κατά 12%, των δε εισαγωγών κατά
12,8%. Σε δολάρια, οι παγκόσμιες εξαγωγές μειώθηκαν μάλιστα κατά 22%.
Μελετώντας την
εξέλιξη του διεθνούς εμπορίου υπηρεσιών (σε δολάρια) κατά την πρόσφατη διεθνή
οικονομική κρίση, παρατηρούμε μια αύξηση 13% το 2008, που ακολουθήθηκε από
αρνητική εξέλιξη την περίοδο Οκτωβρίου 2008- 2009 Συνολικά, η αξία των
παγκόσμιων εξαγωγών υπηρεσιών μειώθηκε κατά 12%, 10 ποσοστιαίες μονάδες
λιγότερο από ό,τι οι εξαγωγές αγαθών.
Πέρα από το διεθνές
εμπόριο, σημαντική ήταν και η πτώση των διεθνών επενδύσεων λόγω της διεθνούς
οικονομικής κρίσης. Στον τομέα αυτό καταγράφηκε μείωση 14% το 2008 και περίπου
35% το 2009. Δραματική ήταν η μείωση των άμεσων ξένων επενδύσεων σε όλες τις
ομάδες αναπτυσσομένων χωρών, με εξαίρεση την Υποσαχαρική Αφρική, όπου η μείωση
ήταν σχετικά μικρή. Αφήνοντας κατά μέρος τις επιπτώσεις σε ορισμένες χώρες και
κατηγορίες ΞΑΕ, αξίζει να γίνει αναφορά στα αίτια της μείωσης των ΞΑΕ, στη
μείωση, δηλαδή, των τραπεζικών πιστώσεων, στην πτώση της χρηματιστηριακής
αγοράς, στη μείωση των κερδών και στους κινδύνους που διαγράφονται σε ένα
αρνητικό επενδυτικό κλίμα. Συνακόλουθο της μείωσης των επενδύσεων διεθνώς είναι
και η μείωση του αριθμού των εταιρικών εξαγορών/συνενώσεων.
Η πρόσφατη κρίση
ανέδειξε το ζήτημα των χρόνιων διεθνών μακροοικονομικών ανισορροπιών. Για
ορισμένους, μάλιστα, οι ανισορροπίες αυτές συνέβαλαν στην πρόκληση της
χρηματοπιστωτικής κρίσης. Ως διεθνείς μακροοικονομικές ανισορροπίες νοούνται,
κυρίως, τα χρόνια ελλείμματα ή πλεονάσματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών
που εμφανίζουν ορισμένες μεγάλες οικονομίες, η συνεπαγόμενη μεγάλη εθνική
αποταμίευση των πλεονασματικών χωρών και ο δανεισμός από την πλευρά των
ελλειμματικών χωρών, καθώς και οι αποκλίσεις των πραγματικών συναλλαγματικών
ισοτιμιών. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, η Ελλάδα και
η Πορτογαλία αντιμετωπίζουν χρόνια υψηλά εμπορικά ελλείμματα, τη στιγμή που
χώρες, όπως η Κίνα, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Φιλανδία, η Ιαπωνία και οι άλλες
νέες βιομηχανικές χώρες της Ασίας, λειτουργούν με χρόνια εμπορικά πλεονάσματα.
Μετά το 2009, το
έτος της μεγάλης ύφεσης, φαίνεται πως οι διεθνείς μακροοικονομικές ανισορροπίες
επανέρχονται. Μια τέτοια κατάσταση έχει συνεπαγωγές για τη διεθνή κίνηση
κεφαλαίων και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι πλεονασματικές χώρες
χρηματοδοτούν τις ελλειμματικές και κυρίως τις ΗΠΑ και ορισμένες χώρες της
Ευρωζώνης, αντί να αυξήσουν την εσωτερική τους ζήτηση και τις εισαγωγές τους.
Σημαντικός είναι και ο ρόλος των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ορισμένοι θεωρούν
ότι τα νομίσματα των πλεονασματικών χωρών είναι υποτιμημένα, ενθαρρύνοντας έτσι
τις εξαγωγές τους και μειώνοντας τις εισαγωγές τους. Σε διεθνές επίπεδο τέθηκε
μετά από δεκαετίες το ζήτημα αυτό και μάλιστα με έμφαση (currency wars). Είναι βέβαιο ότι η διασφάλιση της
σταθερότητας του διεθνούς οικονομικού συστήματος προϋποθέτει την αποκατάσταση
της διεθνούς μακροοικονομικής ισορροπίας. Είναι αδιανόητο και μη βιώσιμο,
ορισμένες χώρες μόνον να δανείζονται και ορισμένες μόνον να δανείζουν ή αλλιώς
ορισμένες χώρες να ζουν σταθερά πάνω από τις παραγωγικές δυνατότητές τους και
άλλες μονίμως κάτω από τις δυνατότητές τους.
Οι επιπτώσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες και
στους στόχους της Χιλιετίας
Οι Αναπτυξιακοί Στόχοι της Χιλιετίας:
η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και πείνας, η βασική εκπαίδευση σε παγκόσμιο
επίπεδο , η ισότητα των δύο φύλων και ενδυνάμωση της θέσης των γυναικών, και η
παγκόσμια αναπτυξιακή συνεργασία.
Σημειώνονται διαφοροποιήσεις μεταξύ
των χωρών, όσον αφορά την πρόοδο για την επίτευξη των Στόχων της Χιλιετίας. Η
πρόσφατη πάντως διεθνής οικονομική κρίση επηρέασε τη διαδικασία εφαρμογής των
Στόχων. Η κρίση έγινε ιδιαίτερα αισθητή στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι
μηχανισμοί πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων αποδείχτηκαν εξαιρετικά ανεπαρκείς.
Αρνητικές ήταν οι επιπτώσεις στις πιο ανοικτές αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο ρόλος της ομάδας G 20 και της διεθνούς οικονομικής διπλωματίας
Η ομάδα G20
δημιουργήθηκε το 1999 με αφορμή την Ασιατική κρίση και συγκεντρώνει τους ηγέτες
και υπουργούς οικονομίας των 19 σημαντικότερων οικονομικά χωρών και της ΕΕ. Οι
διασκέψεις της ομάδας G 20
οργανώνονται αφενός σε επίπεδο αρχηγών κρατών, αφετέρου σε επίπεδο Υπουργών
Οικονομίας και Διοικητών των Κεντρικών Τραπεζών. Σε αριθμούς, η ομάδα G 20
αντιπροσωπεύει το 85% του παγκόσμιου ΑΕΠ και το 80% του παγκόσμιου εμπορίου.
Οι οικονομικοπολιτικές στρατηγικές
αντιμετώπισης της κρίσης
Συνοψίζοντας,
διαπιστώνουμε ότι οι παρεμβάσεις των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών για
την αντιμετώπιση της κρίσης κινήθηκαν στους ακόλουθους άξονες. Πρώτον,
διοχετεύτηκε γενναιόδωρα ρευστότητα για την αντιμετώπιση της κρίσης που
απειλούσε το τραπεζικό σύστημα. Δεύτερον, δόθηκαν κρατικές εγγυήσεις στις
διατραπεζικές καταθέσεις για να αποτραπεί η κατάρρευση της διατραπεζικής
αγοράς. Τρίτον, εφαρμόστηκαν προγράμματα ενίσχυσης της κεφαλαιοποίησης,
αναδιάρθρωσης ή ακόμα και εθνικοποίησης τραπεζών. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις δεν
υπήρξαν πάντοτε επιτυχείς, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα επέτειναν το
πρόβλημα ή είχαν απρόσμενες συνέπειες. Ο Taylor αναφέρει τα παραδείγματα α) της term auction facility (TAF), που δημιουργήθηκε στα τέλη του
2007 για να διευκολύνει το δανεισμό των τραπεζών από τη Fed, β) της Economic Stimulus Act, της αμερικανικής δηλαδή νομοθεσίας
που ψηφίστηκε στις αρχές του 2008 για να διοχετεύσει $100 δισεκατομμύρια σε
πολίτες και οικογένειες, προκειμένου να ενισχύσει την κατανάλωση, γ) τις
αρχικές μειώσεις των επιτοκίων στις ΗΠΑ τον Απρίλιο του 2008, που υπήρξαν
μεγαλύτερες και πιο απότομες απ’ ό,τι θα έπρεπε. Η αντίδραση, επομένως, των
εθνικών αρχών κινούνταν σε πολλές περιπτώσεις προς τη λάθος κατεύθυνση και δεν
αντιμετώπιζε τα αίτια της κρίσης. Κριτική ασκείται προς τις ΗΠΑ και για την
αδράνεια που επέδειξε η αμερικανική κυβέρνηση στην περίπτωση της Lehman Brothers, η οποία αφέθηκε σε πτώχευση,
προκαλώντας ένα κύμα παρενεργειών.
Επίσης, μετά την
προσπάθεια διάσωσης των χρηματοπιστωτικών συστημάτων, η οικονομική πολιτική
στράφηκε στη στήριξη της πραγματικής οικονομίας, ώστε να μετριασθούν οι
επιδράσεις της ύφεσης. Τέλος, ορισμένες πρωτοβουλίες αναλήφθηκαν σε διεθνές
επίπεδο, με κύριο ζητούμενο το συντονισμό της δράσης των κρατών. Τα βασικά
μέτρα διαχείρισης της κρίσης συνοψίζονται στον πίνακα που ακολουθεί.
|
ΜΕΤΡΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑ
ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
|
|
|
ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ
ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
|
Εγγύηση καταθέσεων για αποφυγή Bank
run
|
|
Κρατικοποίηση τραπεζών (ολική ή
μερική)
|
|
|
Αγορά από το κράτος μετοχών
(προνομιούχων)
|
|
|
Παροχή κρατικών εγγυήσεων στις
τράπεζες
|
|
|
Ενθάρρυνση και στήριξη εξαγορών και
συγχωνεύσεων
|
|
|
Χορήγηση κρατικών πιστώσεων
|
|
|
Μείωση επιτοκίων κεντρικών τραπεζών
|
|
|
ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
|
Πακέτα στήριξης της ιδιωτικής και
δημόσιας ζήτησης μέσω της μεγάλης αύξησης των κρατικών ελλειμμάτων
|
|
Στήριξη ιδιωτικών επενδύσεων,
αύξηση δημόσιων επενδύσεων
|
|
|
Μείωση φορολογίας
|
|
|
Ενίσχυση κοινωνικών προγραμμάτων
και προγραμμάτων απασχόλησης
|
|
|
Διάσωση μεγάλων επιχειρήσεων
|
|
|
Επεκτατική νομισματική πολιτική
|
|
|
ΜΕΤΡΑ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ
|
Συντονισμός επεκτατικής οικονομικής
πολιτικής στο πλαίσιο της ομάδας των 20 (G 20)
|
|
Αύξηση πόρων διεθνών οργανισμών,
όπως του ΔΝΤ
|
|
|
Αποφυγή αναβίωσης του εμπορικού
προστατευτισμού
|
|
|
Οικονομική στήριξη ορισμένων κρατών
|
|
|
Μέτρα για την εποπτεία του διεθνούς
χρηματοπιστωτικού συστήματος
|
|
Αναλυτικότερα, για την αντιμετώπιση
της κρίσης ασκήθηκαν οι ακόλουθες εθνικές οικονομικές πολιτικές, των οποίων η
αποτελεσματικότητα δεν είναι όμως πάντοτε εξασφαλισμένη.
Καταρχάς
αποκαλύφθηκε η δύναμη των αγορών έναντι της πολιτικής. Οι αγορές δύνανται να
προκαλέσουν προβλήματα και τετελεσμένα γεγονότα, έναντι των οποίων η πολιτική
λειτουργεί πυροσβεστικά. Κατά τη χρηματοπιστωτική κρίση αποκαλύφθηκε πόσο
ευάλωτες είναι οι χώρες του κόσμου από τη δημιουργία ενός τεράστιου και
πανίσχυρου συστήματος της νομισματικής οικονομίας («financialization»), αποκομμένης σε μεγάλο βαθμό από
την πραγματική οικονομία. Το νέο αυτό σύστημα χαρακτηρίζεται από υπερβολική και
άνιση συγκέντρωση πλούτου σε ολοένα μικρότερο αριθμό επιχειρήσεων και φυσικών
προσώπων, συνθλίβοντας τη μεσαία τάξη και δημιουργώντας προϋποθέσεις για
κοινωνικές συγκρούσεις. Η συζήτηση για ρύθμιση των αγορών, για καλύτερη
εποπτεία, για τον έλεγχο των νέων ισχυρών χρηματοπιστωτικών αγορών, δεν
προχώρησε σύμφωνα με τα ανακοινωθέντα της Ομάδας των 20 και μεμονωμένων χωρών.
Ενδεικτικό της δύναμης των αγορών έναντι της πολιτικής είναι ο πανικός που
προκαλούν στην Ευρώπη οι ανακοινώσεις των οίκων αξιολόγησης.
Από την άλλη, η
κρίση κατέδειξε ότι το κράτος είναι ο μόνος θεσμός που μπορεί, έστω και σε
περιορισμένο βαθμό, να δράσει κατασταλτικά και να αμβλύνει τις επιπτώσεις των
κρίσεων. Και αυτό όχι μόνον στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ όπου το κράτος
ανέλαβε το ρόλο του διασώστη του συστήματος και του μοχλού της μεγέθυνσης.
Υπήρξαν φυσικά και
άλλες χώρες που έμειναν ανεπηρέαστες από την κρίση και δεν θέλησαν να εμπλακούν
στα εσωτερικά άλλων χωρών. Παράδειγμα, αποτελεί η Κίνα που όπως φαίνεται ακόμη
ασκεί πολιτική κοιτάζοντας προς το εσωτερικό της και παρακολουθώντας τις
διεθνείς εξελίξεις. Κατά τη διάρκεια της κρίσης απέφυγε να εμπλακεί ενεργώς στη
διάσωση χωρών.
3.4 Σύγκριση της κρίσης του 1929 με
τη σημερινή κρίση 2007/8
Ξεκινώντας με τις
ομοιότητες μεταξύ των κρίσεων αυτών: Πρώτα από όλα εντοπίζεται μεγάλη πτώση
στις τιμές των μετοχών στο αμερικανικό χρηματιστήριο όπως και η κατάρρευση της
εμπιστοσύνης των επενδυτών. Επιπλέον, υπήρξαν μαζικές ρευστοποιήσεις καθώς και
πιστωτική ασφυξία. Και οι δύο κρίσεις προκάλεσαν ύφεση στην πραγματική
οικονομία, μείωση της παραγωγής, της κατανάλωσης και της απασχόλησης. Επίσης,
και στις δυο αυτές περιπτώσεις, παρατηρούμε πρακτικές υπερδανεισμού προ των
κρίσεων καθώς και αύξηση του αριθμού μη εξυπηρετούμενων δανείων με το ξέσπασμα
της κρίσης. Ακόμη, είχαμε κερδοσκοπική ζήτηση, τόσο προ του 1929 (π.χ. αγορά
μετοχών με περιθώριο και χρήση δανεικών), όσο και προ του 2007 (π.χ. στεγαστικά
δάνεια υψηλού κινδύνου, τιτλοποιήσεις και επανατιτλοποιήσεις). Μεγάλη εντύπωση
προκαλεί το τεράστιο κύμα πτωχεύσεων, ιδίως πτωχεύσεων χρηματοπιστωτικών
ιδρυμάτων, που επέφεραν. Βέβαια, υπήρξε και μεταρρύθμιση της τραπεζικής
νομοθεσίας στον απόηχο και των δύο κρίσεων και αυστηροποίηση της
χρηματοπιστωτικής εποπτείας. Τέλος, εξίσου σημαντική ομοιότητα, είναι η διεθνής
διάδοση. Οι τοπικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις στις ΗΠΑ μεταδόθηκαν στο σύνολο
της παγκόσμιας οικονομίας, αν και στην περίπτωση της πρόσφατης κρίσης η διάδοση
ήταν ταχύτερη.
Φυσικά, εφόσον
μιλάμε για δυο διαφορετικές οικονομικές κρίσεις που εξαπλώθηκαν και επηρέασαν
όλο το οικονομικό κόσμο, γίνεται κατανοητό ότι μεταξύ τους θα υπάρχουν και
πολλές διαφορές. Πρώτον, το 1929 η νομισματική πολιτική είχε μια σύνδεση με το
χρυσό, σήμερα δεν υπάρχει καμία κάλυψη των εκδιδόμενων τραπεζογραμματίων. Το
1929 υπήρξε γενικευμένο Bank run, ενώ το 2008 έλαβε
χώρα σε ελάχιστες περιπτώσεις. Επιπλέον, σε αντίθεση με το 1929, η πρώτη
αντίδραση των ΗΠΑ στην κρίση του 2007 δεν ήταν η λήψη μέτρων περιοριστικής
δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, όπως επίσης οι κεντρικές τράπεζες
αντέδρασαν στην πρόσφατη κρίση με μέτρα επεκτατικής νομισματικής πολιτικής
(μείωση επιτοκίων, στήριξη τη ρευστότητας). Μία ακόμη διαφορά που εύκολα
εντοπίζεται είναι ότι σε αντίθεση με την πρώτη φάση της κρίσης του 1929, για
την αντιμετώπιση της πρόσφατης κρίσης ενεργοποιήθηκαν άμεσα οι δημόσιες
πολιτικές (π.χ. φοροαπαλλαγές στα πλαίσια της δημοσιονομικής πολιτικής, πακέτα
στήριξης της ζήτησης και των επενδύσεων).
Στη διεθνή κρίση του 2007/8, η σύγχρονη αντίληψη τάσσεται υπέρ της
διάσωσης των συστημικά σημαντικών ιδιωτικών επιχειρήσεων και των τραπεζών, ενώ σ’
αυτή του 1929 όχι. Επιπροσθέτως, η φούσκα
που έσκασε το 2007 είχε να κάνει αρχικά με την αγορά ακινήτων, εν αντιθέσει με
τη κρίση του 1929. Σήμερα, η διεθνής κοινότητα έχει πετύχει, τουλάχιστον έως
τώρα, να αποφύγει πρακτικές προστατευτισμού (αύξηση δασμών, υποτιμήσεις
νομισμάτων κλπ.), και υφίστανται τόσο μηχανισμοί εγγύησης των καταθέσεων όσο
και μηχανισμοί του Κοινωνικού Κράτους για να απαλύνουν τον αντίκτυπο της κρίσης
στους πληθυσμούς. Τίποτα από αυτά δεν υπήρχε το 1929. Τέλος, σε αντίθεση με το
1929, η σύγχρονη διεθνής οικονομική διπλωματία, παρά τα όποια κενά εμφανίζει,
συνιστά μηχανισμό συντονισμού οικονομικής πολιτικής και επίλυσης διαφορών και
αποφυγής πολιτικοποίησης των διεθνών οικονομικών σχέσεων.
4. Ορισμός οικονομικών στοιχείων και είδη κρίσεων
4.1 Πληθωρισμός:
Ένα από τα σοβαρότητα προβλήματα που
αντιμετώπιζαν τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες από τις ανεπτυγμένες
οικονομίες, και το οποίο ορισμένες αντιμετωπίζουν ακόμη, είναι το πρόβλημα του
πληθωρισμού. Ως πληθωρισμός ορίζεται η τάση για συνεχή άνοδο του γενικού
επιπέδου των τιμών.
Συνεπώς, πληθωρισμός δε σημαίνει ένα υψηλό επίπεδο τιμών, αλλά ένα συνεχώς ανερχόμενο επίπεδο τιμών. Η
ποσοστιαία μεταβολή του επιπέδου των τιμών (ή του δείκτη τιμών) μέσα σε μια
ορισμένη χρονική περίοδο ονομάζεται ρυθμός
πληθωρισμού. Έτσι, όταν λέμε ότι ο ρυθμός πληθωρισμού είναι 5%, εννοούμε
ότι το επίπεδο των τιμών του τρέχοντος έτους είναι 5% υψηλότερο από αυτό του
προηγούμενου έτους.
Σημειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα έχει θέσει ως όριο πληθωρισμού για τα κράτη-μέλη της
πληθωρισμό μικρότερο ή ίσο του 2%
4.2 Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν
Οι συντελεστές παραγωγής που βρίσκονται στη
διάθεση μιας οικονομίας της επιτρέπουν να παράγει οικονομικά αγαθά. Η ποσότητα
των διάφορων αγαθών που παράγονται σε μια δεδομένη χρονική περίοδο ( συνήθως
έτος ) είναι ένα καλό οικονομικό μέτρο του βιοτικού επιπέδου μιας χώρας. Η
ποικιλία όμως των προϊόντων που παράγονται , από τα πιο απλά όπως τα τρόφιμα
και ρούχα μέχρι τα πιο πολυσύνθετα, όπως
συνθετικές ίνες, εξαρτήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών κλπ. , δεν επιτρέπουν τη
σύγκριση της παραγωγικής ικανότητας μιας
οικονομίας από περίοδο σε περίοδο, αν προηγουμένως δεν εκφραστούν τα
ανομοιογενή αγαθά σε μια κοινή μονάδα μέτρησης. Η μετατροπή των αγαθών σε μετρήσιμες
μονάδες γίνεται με την αποτίμηση της αξίας τους σε χρηματικές μονάδες, η
συνολική του αξία είναι το γινόμενο της τιμής του επί την ποσότητά του. Το
άθροισμα της αξίας των επιμέρους αγαθών δίνει τη συνολική αξία για την
οικονομία και ονομάζεται ακαθάριστο εγχώριο προϊόν.
Με άλλα λόγια, ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (Α.Ε.Π) είναι η συνολική αξία σε χρηματικές μονάδες
των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε ένα συγκεκριμένο
έτος. Η χρησιμοποίηση του όρου ¨εγχώριο¨ έχει σημασία, γιατί η παραγωγή θα
πρέπει να γίνεται μέσα στην επικράτεια της χώρας, ασχέτως αν ο παραγωγός μπορεί
να είναι μόνιμος κάτοικος μιας άλλης χώρας.
Το Α.Ε.Π. ως δείκτης οικονομικής ευημερίας και
οι αδυναμίες του
Το Α.Ε.Π. είναι ένα μέγεθος που
μας πληροφορεί για την οικονομική ευημερία μιας χώρας. Το κατά κεφαλήν
Α.Ε.Π. μετρά το βιοτικό επίπεδο μιας
χώρας. Όμως παρά τη σπουδαιότητα και χρησιμότητά του το Α.Ε.Π. παρουσιάζει ατέλειες και αδυναμίες ,
οι οποίες οφείλονται σε πολλές αιτίες. Οι σπουδαιότερες είναι :
1ο. Το
Α.Ε.Π. δεν περιλαμβάνει την αξία παραγωγής που αφορά την ιδιοκατανάλωση, γιατί
αυτή δε γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας
2ο. Το
Α.Ε.Π. είναι ποσοτικός και όχι ποιοτικός
δείκτης
3ο. Το
Α.Ε.Π. αγνοεί τη σύνθεση και την κατανομή της παραγωγής
4ο.Το Α.Ε.Π. δεν συμπεριλαμβάνει την αξία των
αγαθών και υπηρεσιών της παραοικονομίας
4.3 Ανεργία
Κάθε οικονομία έχει ένα ορισμένο μέγεθος
πληθυσμού. Για λόγους οικονομικής ανάλυσης ο πληθυσμός διακρίνεται σε
οικονομικά ενεργό και σε οικονομικά μη ενεργό. Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός
αποτελεί το εργατικό δυναμικό της οικονομίας και περιλαμβάνει τα άτομα εκείνα
τα οποία είναι ικανά προς εργασία και ταυτόχρονα θέλουν να εργαστούν. Τα άτομα
εκείνα τα οποία δεν μπορούν να εργαστούν, για παράδειγμα, μικρά παιδιά,
ηλικιωμένοι, ασθενείς, στρατιώτες κ.α., δεν ανήκουν στο εργατικό δυναμικό.
Επίσης τα άτομα μπορούν να εργαστούν, αλλά για διάφορους λόγους δε θέλουν, δεν
ανήκουν στο εργατικό δυναμικό. Συνεπώς, τα άτομα τα οποία δεν μπορούν ή δε
θέλουν να εργαστούν αποτελούν τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό.
Το
εργατικό δυναμικό χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, σε εκείνους οι οποίοι εργάζονται
και ονομάζονται απασχολούμενοι και σε εκείνους οι οποίοι δεν εργάζονται και
είναι άνεργοι. Με βάση τις παραπάνω διακρίσεις μπορούμε να δώσουμε τους εξής
ορισμούς :
Εργατικό δυναμικό είναι το σύνολο των ατόμων τα οποία μπορούν και θέλουν
να εργαστούν.
Απασχολούμενοι είναι τα άτομα τα οποία εργάζονται (φυσικά εξ ορισμού
θέλουν και μπορούν να εργαστούν).
Άνεργοι είναι τα άτομα τα οποία μπορούν και θέλουν να εργαστούν, αλλά
δεν μπορούν να βρουν απασχόληση.
Μέτρηση της ανεργίας
Το μέγεθος της ανεργίας μπορεί να
μετρηθεί ως απόλυτο μέγεθος, για παράδειγμα, χιλιάδες άνεργοι. Η σημασία όμως
του αριθμού αυτού εξαρτάται από το μέγεθος του εργατικού δυναμικού. Για αυτό η
ανεργία μετράτε ως ποσοστό επί τοις εκατό (%)του εργατικού δυναμικού.
Ποσοστό ανεργίας = αριθμός ανέργων/εργατικό δυναμικό *100
Το ποσοστό
της ανεργίας μπορεί να διαφέρει από περίοδο σε περίοδο, καθώς μεταβάλλεται το απόλυτο
μέγεθος της ανεργίας ή του εργατικού δυναμικού ή και των δύο (αλλά με
διαφορετικό ρυθμό).
4.4 Ισοζύγιο
πληρωμών
4.4.1 Ισοζύγιο τρεχουσών
συναλλαγών
Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
του ισοζυγίου πληρωμών παρέχει πληροφορίες όχι μόνο για το διεθνές εμπόριο
αγαθών (που είναι κατά κανόνα η μεγαλύτερη κατηγορία), αλλά και για το διεθνές
εμπόριο υπηρεσιών, το εισόδημα και τις τρέχουσες μεταβιβάσεις. Για όλες αυτές
τις συναλλαγές, το ισοζύγιο πληρωμών καταγράφει την αξία των πιστώσεων
(εξαγωγών) και των χρεώσεων (εισαγωγών). Όταν το ισοζύγιο είναι αρνητικό —δηλ.,
όταν υπάρχει έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών—, αυτό σημαίνει ότι η
χώρα δαπανά στο εξωτερικό περισσότερα από όσα κερδίζει από τις συναλλαγές της
με τις άλλες οικονομίες και, συνεπώς, είναι καθαρός οφειλέτης έναντι της
αλλοδαπής.
Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών
μετρά την οικονομική θέση μιας χώρας στον κόσμο, καλύπτοντας όλες τις
συναλλαγές που πραγματοποιούνται μεταξύ μονάδων κατοίκων και μονάδων μη
κατοίκων. Ειδικότερα, τα τέσσερα κύρια συστατικά στοιχεία του ισοζυγίου
τρεχουσών συναλλαγών ορίζονται ως εξής:
Το εμπόριο αγαθών καλύπτει τα
γενικά εμπορεύματα, τα αγαθά προς επεξεργασία, τις επισκευές αγαθών, τα αγαθά
που παρέχονται στους λιμένες από τους μεταφορείς και τον μη νομισματικό χρυσό.
Οι εξαγωγές και οι εισαγωγές εμπορευμάτων καταγράφονται στην αποκαλούμενη βάση
fob/fob —με άλλα λόγια, στην αγοραία τους αξία στα τελωνειακά σύνορα των
οικονομιών εξαγωγής, συμπεριλαμβανομένων των τελών για τις υπηρεσίες ασφάλισης
και μεταφοράς έως τα σύνορα της χώρας εξαγωγής.
Το εμπόριο υπηρεσιών αποτελείται
από τα ακόλουθα στοιχεία: υπηρεσίες μεταφορών που παρασχέθηκαν από κατοίκους
της ΕΕ σε κατοίκους χωρών εκτός της ΕΕ ή αντίστροφα, οι οποίες περιλαμβάνουν τη
μεταφορά επιβατών, τη μεταφορά εμπορευμάτων, την ενοικίαση μεταφορικών μέσων με
πλήρωμα και τις σχετικές υποστηρικτικές και βοηθητικές υπηρεσίες• ταξιδιωτικές
υπηρεσίες, που περιλαμβάνουν πρωτίστως τα αγαθά και τις υπηρεσίες που αποκτούν
ταξιδιώτες της ΕΕ από κατοίκους χωρών εκτός της ΕΕ ή αντίστροφα• και λοιπές
υπηρεσίες, που περιλαμβάνουν τις υπηρεσίες επικοινωνίας, τις υπηρεσίες
κατασκευής, τις ασφαλιστικές υπηρεσίες, τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τις
υπηρεσίες ηλεκτρονικού υπολογιστή και τις υπηρεσίες πληροφόρησης, τα τέλη
δικαιωμάτων εκμετάλλευσης και αδειών χρήσης, τις λοιπές επιχειρηματικές
υπηρεσίες (που περιλαμβάνουν τις υπηρεσίες διεθνούς τριγωνικού εμπορίου και τις
λοιπές συναφείς με το εμπόριο υπηρεσίες, τις υπηρεσίες λειτουργικής μίσθωσης
και διάφορες επιχειρηματικές, επαγγελματικές και τεχνικές υπηρεσίες), τις
προσωπικές, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες της
γενικής κυβέρνησης που δεν περιλαμβάνονται αλλού.
Το εισόδημα καλύπτει δύο είδη
συναλλαγών: το εισόδημα εξαρτημένης εργασίας που καταβάλλεται σε εργαζομένους
μη κατοίκους ή που λαμβάνεται από εργοδότες μη κατοίκους και το εισόδημα από
επενδύσεις το οποίο προκύπτει από εξωτερικά χρηματοοικονομικά περιουσιακά
στοιχεία και υποχρεώσεις.
Οι τρέχουσες μεταβιβάσεις
περιλαμβάνουν τις τρέχουσες μεταβιβάσεις της γενικής κυβέρνησης, π.χ. τις
μεταβιβάσεις που σχετίζονται με τη διεθνή συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, τις
πληρωμές τρεχόντων φόρων εισοδήματος και περιουσίας και άλλες τρέχουσες
μεταβιβάσεις, όπως τα εμβάσματα των εργαζομένων, τα ασφάλιστρα (εξαιρουμένων
των χρεώσεων παροχής υπηρεσιών) και οι απαιτήσεις επί ασφαλιστικών εταιρειών
του κλάδου ζημιών.
Σύμφωνα με τους κατά σύμβαση κανόνες που διέπουν
την κατάρτιση του ισοζυγίου πληρωμών, οι συναλλαγές που αντιπροσωπεύουν εισροή
πραγματικών πόρων, αύξηση των περιουσιακών στοιχείων ή μείωση των υποχρεώσεων
(όπως οι εξαγωγές εμπορευμάτων) καταγράφονται ως πιστώσεις, ενώ οι συναλλαγές
που αντιπροσωπεύουν εκροή πραγματικών πόρων, μείωση των περιουσιακών στοιχείων
ή αύξηση των υποχρεώσεων (όπως οι εισαγωγές εμπορευμάτων) καταγράφονται ως 
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου