Οι τραγικές διαστάσεις και συνέπειες της ανεργίας ρεκόρ στον "παράδεισο" της ευρωζώνης

Η διατήρηση της ανεργίας και ιδιαίτερα της μακροχρόνιας ανεργίας σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα ρεκόρ,αναδεικνύει σε όλο του το μεγαλείο τον καταστροφικό ρόλο της ευρωζώνης που οι εδώ πολιτικές δυνάμεις, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, συνεχίζουν να υμνούν ακόμα και σήμερα στα πρόθυρα των εκλογών. Το απλό ερώτημα που αντιπαρέρχονται όλοι οι καθεστωτικοί αναλυτές αλλά ακόμα και άνθρωποι που υποτίθεται διαθέτουν κοινό νού, είναι το ερώτημα πότε και σε πια εποχή, εκτός περιόδου πολέμων, βιώσαμε, τέτοια πρωτοφανή επίπεδα ανεργίας και φτώχειας με το ταπεινό εθνικό μας νόμισμα τη δραχμή. Πως εξηγείται ότι, όλες οι χώρες εκτός ευρωζώνης και εκτός ΕΕ, να έχουν ξεπεράσει την κρίση και οι οικονομίες τους να πορεύονται με ικανοποιητικούς ή και πολύ υψηλούς ρυθμούς και μόνο η ευρωζώνη και ιδιαίτερα ο νότος, να πηγαίνει απο το κακό στο χειρότερο τα τελευταία έξι χρόνια.Αλλά ας δούμε μερικά δεδομένα από τα τελευταία επίσημα στοιχεία που εξέδωσε η ΕΛΣΤΑΤ στις αρχές του 2015.

Συνεχής μείωση της απασχόλησης 

Κατά την τρέχουσα περίοδο έχουν έχουν δημιουργηθεί 80.000 περίπου θέσεις προσωρινής απασχόλησης απο τα επιδοτούμενα προγράμματα του ΟΑΕΔ. Όμως η ανεργία μειώθηκε μόλις κατά 50-60.000 άτομα, όπως καταδεικνύει η εμφανιζόμενη μείωση του ποσοστόύ της κατά μία ποσοστιαία μονάδα από τα επίπεδα του 28% σε 27% περίπου.

Η επίσπευση της δημιουργίας προγραμμάτων επιδοτούμενης απασχόλησης και κατάρτισης απο τον ΟΑΕΔ που κατευθύνονται κατά σκαναδαλώδη τρόπο σε μεγαλοεργολάβους που εέγχουν τα κεντρικά ΜΜΕ, αντανκλά την κυβερνητική αγωνία για την προεκλογική εμφάνιση κάμψης της ανεργίας, γεγονός βέβαια που είναι πλασματικό.Επισημαίνουμε για πολλοστή φορά ότι, για να υπάρξει ουσιαστική μέιωση της ανεργίας απαιτείται ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ άνω του 3,5% ετησίως. Στο ποασοστό αυτό, θα πρέπει να προστεθεί και η απιτούμενη αύξηση του ΑΕΠ κατά 4% για την αποπληρωμή του δυσθεώρατου και συνεχώς αυξανόμενου χρεόυς της χώρας. Σύνολο απαιτούμενης ετήσιας ανάπτυξης του ΑΕΠ άνω του 7,5% !. Κάτι εντελώς ανέφικτο δηλαδή. Αλλά ας δούμε μερικά πό τα πρόσφατα επίσημα στοιχεία της ανεργίας όπως σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ.

Η μακροχρόνια ανεργία κάνει ιστορικό ρεκόρ όπως και η μερική απασχόληση σε αντίθεση με την πλήρη απασχόληση, η οποία καταγράφει άλλο ένα αρνητικό ρεκόρ δεκαετιών. Περίπου 480.000 νέοι κατατάσσονται στη λεγόμενη γενιά των NEET’s (not employed educated or trained), δηλαδή άτομα που ούτε εργάζονται, ούτε σπουδάζουν, ούτε εκπαιδεύονται.

Οι έξι στις 10 θέσεις εργασίας έχουν χαθεί από κλάδους της οικονομίας με περιορισμένες πιθανότητες άμεσης ανάκαμψης όπως είναι η οικοδομή, το εμπόριο και η μεταποίηση, ενώ οι κατανομές ανά ηλικία δείχνουν ότι ο μεγαλύτερος αριθμός ανέργων προέρχεται από τους σημερινούς 45άρηδες και άνω –συνθέτουν τη λεγόμενη οικονομία των γκριζομάλληδων–, άτομα δηλαδή που έχουν και τις μικρότερες πιθανότητες επανένταξης στην αγορά εργασίας.

Το δεύτερο τρίμηνο του 2014 η ανεργία έπεσε στο 26,6% από 27,8% που ήταν το α΄ τρίμηνο του 2014 και 27,3% στο β΄ τρίμηνο του 2013. Το ποσοστό της ανεργίας προκύπτει από ένα κλάσμα με αριθμητή τον αριθμό των ανέργων και παρονομαστή το εργατικό δυναμικό.

Οι άνεργοι το β΄ τρίμηνο του 2014 ήταν 1,28 εκατομμύριο από 1,328 εκατομμύριο το αντίστοιχο διάστημα του 2013. Δηλαδή υπήρξε μείωση κατά 47.800 άτομα.Την ίδια περίοδο, ο πληθυσμός εμφανίζεται μειωμένος κατά 25.100 άτομα. 

Όμως, το σύνολο του πληθυσμού συρικνώνεται.Το 2014 είναι η τέταρτη συνεχόμενη χρονιά κατά την οποία οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις. Αντίστοιχα, μειώνεται και το εργατικό δυναμικό, το οποίο μετρήθηκε στα 4,863 εκατομμύρια άτομα το β΄ τρίμηνο του 2013 για να περιοριστεί στα 4,819 εκατομμύρια άτομα το β΄ τρίμηνο του 2014 (μείωση κατά 43.700 άτομα). 

Η μείωση του εργατικού δυναμικού  αποδίδεται και στην αύξηση του οικονομικά μη ενεργού πληθυσμού (από τα 4,449 εκατομμύρια άτομα το β΄ τρίμηνο του 2013 στα 4,467 εκατομμύρια άτομα το β΄ τρίμηνο του 2014). Αύξηση του οικονομικά μη ενεργού πληθυσμού μπορεί να προέλθει και από τις συνταξιοδοτήσεις, αλλά και από την αύξηση του την αποθάρυνση ως προς την έυρεση εργασ'ίας, του επικαλούμενου και συντελεστή πογοήτευσης απασχόλησης. Ανεργοι που παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από την αγορά εργασίας κάποια στιγμή δηλώνουν στους ερευνητές ότι εγκαταλείπουν την προσπάθεια να βρουν δουλειά. Αυτομάτως κατατάσσονται στον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό.

Τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι η μακροχρόνια ανεργία αυξάνεται δραματικά και αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα. Το ποσοστό των ανέργων που παραμένουν εκτός αγοράς εργασίας για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 12 μηνών έχει φτάσει στο 74,4% από 65,1% το β΄ τρίμηνο του 2014. Δηλαδή, οι άνεργοι που παραμένουν εκτός εργασίας για περισσότερους από 12 μήνες είναι σήμερα 952.200 από 849.500 το αντίστοιχο περυσινό διάστημα.

Στην Ευρώπη, ο προβληματισμός για την ανεργία των ώριμων εργαζομένων γίνεται ολοένα και μεγαλύτερος καθώς οι πιθανότητες επανένταξης στην αγορά εργασίας των 45άρηδων (και άνω) είναι σαφώς λιγότερες σε σχέση με αυτές των 30άρηδων ή των 25άρηδων, οι οποίοι μεταξύ άλλων αποτελούν και «φθηνότερες» λύσεις για τους εργοδότες.Στην Ελλάδα, οι άνεργοι ηλικίας άνω των 45 ετών έχουν φτάσει στα 351.200 άτομα το β΄ τρίμηνο του 2014 από 331.500 άτομα που ήταν το β΄ τρίμηνο του 2013. 

Προκύπτει δηλαδή ότι, η "ανεργία των γκριζομάλληδων" έγινε ακόμη μεγαλύτερη καθώς στον σχετικό κατάλογο προστέθηκαν 20.000 άτομα. Σε ποιες ηλικιακές κατηγορίες παρατηρήθηκε μείωση στον αριθμό των ανέργων; Στις ηλικίες 20-24 (όπου οι προσλήψεις γίνονται κατά κύριο λόγο μέσω των προγραμμάτων επιδότησης και με δεδομένο τον χαμηλότερο βασικό μισθό των 511 ευρώ για την πλήρη απασχόληση των οκτώ ωρών) και στην ηλικιακή ομάδα των 25 έως 29 ετών. Στην πρώτη ηλικιακή ομάδα οι άνεργοι μειώθηκαν κατά 20.500 άτομα και στη δεύτερη ομάδα κατά 35.100 άτομα.

Η ΕΕ παρακολουθεί από κοντά την εξέλιξη και του αριθμού των NEETs, δηλαδή των ατόμων, ειδικά των νέων, που όχι μόνο είναι άνεργοι αλλά δεν βρίσκονται καν σε διαδικασία εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Η προσοχή εστιάζεται στη συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα όχι μόνο για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους, αλλά και για πολιτικούς, καθώς έρευνες έχουν καταδείξει ότι από τους NEETs τροφοδοτούνται κατά κύριο λόγο ακραίες και παραβατικές συμπεριφορές. Στην Ελλάδα, τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν ότι τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν ως ΝΕΕΤs πληρούν σχεδόν μισό εκατομύριο άτομα (478.587) ηλικίας 15 έως 29 ετών. Οι περισσότεροι ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 25 έως 29 φτάνοντας για το β΄ τρίμηνο του 2014 τα 252.826 άτομα έναντι 161.174 ατόμων που κατατάσσονται στην ηλικιακή ομάδα των 20-24 ετών.

Τραγικές συνέπειες για το ασφαλιστικό σύστημα

Το 2009, οι απασχολούμενοι στην Ελλάδα ήταν 4,584 εκατομμύρια. Σήμερα Πέντε χρόνια αργότερα, είχαν περιοριστεί στα 3,539 εκατομμύρια άτομα. Χάθηκαν δηλαδή 1.045.500 θέσεις απασχόλησης με προφανείς συνέπειες για το εισόδημα των Ελλήνων, για τα φορολογικά έσοδα και για τα οικονομικά των ασφαλιστικών ταμείων. Ειδικά για τα Ταμεία, η κατάσταση γίνεται ολοένα δυσάρεστη αφού ο αριθμός των συνταξιούχων συνεχίζει να αυξάνεται. Και θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο εξαιτίας της αβεβαιότητας για τη χειροτέρευση των παροχών του ασφαλιστικού μας συστήματος. Η καταράκωση των ασφαλιστικών προσδοκιών έχει στην πραγματικότητα τσακίσει κάθε έννοια ασφαλιστικής συνείδησης, αφού οι εργαζόμενοι προτιμούν να εισπράτουν μετρητά στο χέρι παρά να έχουν πλήρη ασφαλισιστική κάλυψη με αυξημένες εισφορές. Ηδη η αναλογία εργαζομένων - συνταξιούχων έχει πέσει κάτω από το 1,3, με την προοπτική να είναι αρνητική.

Η μεγαλύτερη μείωση προέρχεται από την απώλεια των θέσεων μισθωτής απασχόλησης. Το καλοκαίρι του 2009, η ΕΛΣΤΑΤ είχε καταγράψει περίπου 2,977 εκατομμύρια μισθωτούς σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Στο τέλος Ιουνίου του 2014, οι μισθωτοί ήταν 2,285 εκατομμύρια, δηλαδή 692 χιλιάδες λιγότεροι. Αντίστοιχα, οι αυτοαπασχολούμενοι μειώθηκαν κατά 81,8 χιλιάδες (από 958.400 στα μέσα του 2009 στους 876.600 στα μέσα του 2014) και οι αυτοαπασχολούμενοι που απασχολούσαν προσωπικό από 382.900 μειώθηκαν στους 215.800.

Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει επιδείνωση και σε άλλους ποιοτικούς δείκτες. Παρατηρείται συνεχής υποκατάσταση θέσεων πλήρους απασχόλησης από αντίστοιχες θέσεις μερικής απασχόλησης, οι οποίες και μικρότερες αμοιβές εξασφαλίζουν και λιγότερα έσοδα για τα ασφαλιστικά ταμεία και την εφορία. Ειδικότερα:

Το β΄ τρίμηνο του 2014 καταγράφηκε αρνητικό ρεκόρ 15ετίας στις θέσεις πλήρους απασχόλησης. Οι εργαζόμενοι με πλήρες ωράριο –και αντίστοιχες αποδοχές– περιορίστηκαν το διάστημα Απριλίου - Ιουνίου του 2014 στα 3,206 εκατομμύρια άτομα. Την περίοδο της ύφεσης (β΄ τρίμηνο 2009 - β΄ τρίμηνο 2014) χάθηκαν 1.098.900 θέσεις πλήρους απασχόλησης με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα έσοδα των ασφαλιστικών ταμείων και τις αποδοχές των εργαζομένων.

Ρεκόρ 15ετίας έγινε στις θέσεις μερικής απασχόλησης, οι οποίες έφτασαν στις 333 χιλιάδες σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Οι δύο στους τρεις δήλωσαν ότι επέλεξαν τη μερική απασχόληση επειδή δεν μπόρεσαν να βρουν μια θέση πλήρους απασχόλησης. Το μερίδιο της μερικής απασχόλησης στο σύνολο της απασχόλησης έχει αυξηθεί από το 6,1%, που ήταν το δεύτερο τρίμηνο του 2009, στο 9,4% κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2014.

Οι περισσότερες θέσεις εργασίας χάθηκαν από τον κλάδο των κατασκευών. Τόσο σε ποσοστιαία βάση όσο και σε απόλυτους αριθμούς, οι απώλειες είναι πολύ μεγάλες. Οι 369 χιλιάδες θέσεις εργασίας του 2009 έγιναν 148 χιλιάδες θέσεις το 2014. Δηλαδή, χάθηκε το 60% των θέσεων απασχόλησης ή 220.800 θέσεις. Ο κλάδος των κατασκευών εξακολουθεί να παραμένει αδύναμος λόγω οικοδομής. Μοναδική πηγή θέσεων εργασίας αποτελούν αυτή την περίοδο τα μεγάλα έργα που έχουν ξεκινήσει.

Δεύτερος κλάδος σε απώλειες είναι αυτός του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου. Η πενταετία έφερε την απώλεια 216.700 θέσεων εργασίας. Και εδώ οι προοπτικές δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας είναι περιορισμένες, καθώς ιδίως οι μεγάλοι εργοδότες του κλάδου (super market και πολυκαταστήματα) έχουν μπει σε διαδικασία συγκέντρωσης μεριδίων, μια διαδικασία η οποία δεν βοηθά στη δημιουργία νέων θέσεων.

Στην 3η θέση έρχεται ο κλάδος της μεταποίησης, στον οποίο έχει χαθεί το 40% των θέσεων απασχόλησης ή περίπου 203.800 θέσεις συνολικά.

Ενδοοικογενειακή απασχόληση

Στο ερώτημα «τι δουλειά κάνεις», 161.405 Ελληνες –περίπου το 5% του συνόλου των απασχολουμένων της χώρας– απαντούν: «Βοηθάω στην εταιρεία του πατέρα μου (ή της μητέρας ή του συζύγου κ.λπ.)». Ο θεσμός του «βοηθού οικογενειακής επιχείρησης» όπως αποτυπώνεται στις στατιστικές της ΕΛΣΤΑΤ είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Ελλάδα. Υπό την απειλή της ανεργίας, χιλιάδες παιδιά και σύζυγοι επιλέγουν να απασχοληθούν στην εταιρεία του πατέρα ή του συζύγου αντί να αναζητήσουν μια θέση μισθωτής εργασίας ή να αυτοαπασχοληθούν. 

Τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής δείχνουν ότι ιδίως στις ηλικίες των 20 έως 24 ετών, το ποσοστό αυτών που απασχολούνται ως «βοηθοί οικογενειακής επιχείρησης» είναι ιδιαίτερα υψηλό φτάνοντας το β΄ τρίμηνο του 2014 στο 13,1%. Δηλαδή, από τους 132.265 απασχολουμένους που κατέγραψε η ΕΛΣΤΑΤ το διάστημα Απριλίου - Ιουνίου 2014, οι 17.376 ήταν «βοηθοί». Αντίστοιχα, μεγάλα είναι τα ποσοστά στις ηλικίες όπου η εξεύρεση μιας θέσης εργασίας είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. Στους απασχολουμένους ηλικίας 65-69 ετών, το ποσοστό των «βοηθών» ανέρχεται στο 14,5% ή περίπου στα 5.600 άτομα.

Η αύξηση της ενδοοικογενειακής απασχόλησης, πέρα από τη δυσκολία εξεύρεσης εργασίας, αποδίδεται και στο υψηλό κόστος της ασφάλισης ειδικά για τους νέους. Το κόστος ασφάλισης στον ΟΑΕΕ παραμένει στα 230 ευρώ μηνιαίως, ποσό απαγορευτικό ειδικά για έναν νέο. Από την άλλη, η ασφάλιση στο ΙΚΑ συνεπάγεται κόστος περίπου 40% επί του ονομαστικού μισθού παρά την πρόσφατη μείωση των συντελεστών. 

Η απασχόληση στην οικογενειακή επιχείρηση γίνεται σχεδόν πάντα χωρίς ασφάλιση. Το νομοθετικό πλαίσιο είναι αρκετά ασαφές πάνω στο συγκεκριμένο θέμα καθώς σχετική εγκύκλιος του ΙΚΑ αναφέρει ότι η ασφάλιση συγγενών πρώτου βαθμού είναι μεν υποχρεωτική αλλά όχι αυτοδίκαιη. Αυτό, σύμφωνα με νομικούς που εξειδικεύονται σε ασφαλιστικά θέματα, σημαίνει ότι αν οι ελεγκτές του ΙΚΑ εντοπίσουν ένα παιδί  να απασχολείται στην οικογενειακή επιχείρηση, δεν μπορούν να επιβάλουν το πρόστιμο των 10.550 ευρώ που προβλέπει η νομοθεσία για την ανασφάλιστη εργασία.

Αλλά στη σημερινή εποχή του "ο σώσον ευατόν σωθήτω"ποιος ενδιαφέρεται για τους ελεγκτές του ΙΚΑ, που πολλοί αναρωτιούνται πόσο ακόμα θα μπορεί να στέκεται στα ανάπηρα πόδια του.