Διοικητικές μεταρρυθμίσεις και μια ιστορική αναδρομή στο ΙΚΑ

Ύστερα από αρκετή περίσκεψη και αρχικούς δισταγμούς, αποφάσισα τελικά να αναδημοσιεύσω στην προσωπική μου ιστοσελίδα ένα άρθρο της Λίζας Στεργίου που με αφορά, το οποίο δημοσιεύτηκε πριν από δύο μήνες περίπου στην ισοσελίδα www.freepen.gr. Ο λόγος που το κάνω είναι γιατί το άρθρο αυτό περιγράφει πρακτικές που εφάρμοσα  στην πράξη

στη διοίκηση μεγάλων δημόσιων οργανισμών όπως το ΙΚΑ και ο ΟΑΕΔ-πρακτικές από τις οποίες διδάχτηκα πολλά για την διοικητική επιστήμη, όπως και για την οικονομία και την πολιτική.

Την επταετή εντατική αυτή εμπειρία την αξιοποίησα και ως Πανεπιστημιακός δάσκαλος, ιδιαίτερα σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και αλλού, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Με βάση τις σχετικές πρακτικές και θεωρητικές σχετικές γνώσεις, συνέγραψα μαζί με την καλή μου συνεργάτη Δρ. Ιωάννα Τσιαπαρίκου το Πανεπιστημιακό σύγγραμμα "Εφαρμοσμένη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού" από τις εκδόσεις Πατάκη. 

Αλλά εκτός από τα παραπάνω, η  πρακτική μου εμπειρία από τη διοίκηση, με βοήθησε να καταλήξω στο συμπέρασμα πως, η αποδοτική διοικητική λειτουργία δημόσιων φορέων μπορεί να έχει σημαντικές θετικές επιπτώσεις σε μικροοικονομικό επίπεδο, αλλά δεν αρκεί για να ανατρέψει τις συνολικές μακροοικονομικές τάσεις. 

Όπως έχω υποστηρίξει σε άρθρα και ομιλίες μου, ακόμα και οι πλέον αποτελεσματικές διοικητικές μεταρρυθμίσεις, μπορούν να επιφέρουν ετήσια ανάπτυξη της τάξης του 1%, γεγονός που είναι σημαντικό μεν, αλλά όχι αρκετό για να δώσει λύσεις σε οικονομικά αδιέξοδα όπως αυτά που βιώνουμε σήμερα. Παραθέτω πιο κάτω ολόκληρο το άρθρο της Λίζας Στεργίου.

Της Λίζας Στεργίου

Πολλά λέγονται και γράφονται για διοικητικές μεταρρυθμίσεις που είναι ασφαλώς αναγκαίες για την πρόοδο της χώρας. Όμως, ακόμα και με τις πλέον επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις για διοικητικό εκσυγχρονισμό, η χώρα μας και πάλι δεν σώζεται αν δεν λυθεί το πρόβλημα του χρέους και της ακραίας υφεσιακής πολιτικής με ένα υπερτιμημένο νόμισμα όπως είναι το ευρώ.

Αυτή την άποψη υποστηρίζει ο καθηγητής Θεόδωρος Κατσανέβας, στηριζόμενος μεταξύ άλλων, σε μελέτες του ΟΟΣΑ όπως και του διαπρεπούς οικονομολόγου Dany Rodrik που αποδεικνύουν ότι, οι πλέον αποτελεσματικές διοικητικές μεταρρυθμίσεις (εκσυγχρονισμός δημόσιας διοίκησης, κατάργηση επαγγελματικών προνομίων, μονοπωλίων, φραγών στις εισαγωγές, αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, ορθολογική λειτουργία του κράτους κλπ.), δεν μπορεί να αποφέρουν περισσότερη  ανάπτυξη από αυτήν της τάξης του 1% ετησίως.

Με απλά λόγια, με δεδομένη την παραμονή μας μέσα στην ευρωζώνη, αν υποτίθεται ότι καταφέρουμε ως δια μαγείας να γίνουμε από την μια μέρα στην άλλη, κράτος τύπου Ελβετίας ή Σουηδίας και πάλι το μόνο που θα πετύχουμε είναι ετήσια ανάπτυξη της τάξης  του 1% ετησίως !

Οι ενδιαφερόμενοι για να ψάξουν περισσότερο το θέμα και να πειστούν για του λόγου το αληθές, μπορεί να προσφύγουν στην έκθεση του ΟΟΣΑ  : Buis,R., Duval,R.( 2011). Raising potential growth after the crisis : A quantitative assessment of the potential gains from structural reforms in the OECD area and beyond. OECD Economic Department. Working paper No 35), καθώς και στο πρόσφατο βιβλίο με επικεφαλής τον διαπρεπή  οικονομολόγο Dany Rodrik :  Rodrik D, McMillan Μ, Sepulveda C ed . Διαρθρωτική Αλλαγή. Θεμελιώδη Στοιχεία και Ανάπτυξη: Πλαίσιο και Μελέτες Περιπτώσεων .Washington, DC: Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Επισιτιστική Πολιτική. 2017. PDF.

Σε αντίθεση με πολλούς που θεωρητικολογούν για την ανάγκη μεταρρυθμίσεων και προβάλλουν εαυτούς ως "σωτήρες", ο κ. Κατσανέβας τις εφάρμοσε με μεγάλη επιτυχία στην πράξη κατά τη διάρκεια της θητείας του στον ΟΑΕΔ ( 1981-85) και στο ΙΚΑ (1985-87). Ενδεικτικά και επιλεκτικά μόνο επισημαίνεται ότι, στη σύντομη  περίοδο που ανέλαβε το ΙΚΑ μεταξύ των ετών 1985-1987, ο νεαρός τότε Θ,Κ., ύστερα από την προηγούμενη επιτυχημένη τετραετή του θητεία ως επικεφαλής του ΟΑΕΔ, (1981-85), συντελέστηκε στην κυριολεξία μια διοικητική κοσμογονία. Παρέλαβε ως Διοικητής το ΙΚΑ το 1985 αποδιοργανωμένο και με τεράστια ελλείμματα και σε δύο χρόνια, το νοικοκύρεψε και το παρέδωσε με πλεόνασμα.

Αυτό επιτεύχθηκε με αυστηρό έλεγχο, περιστολή και εξορθολογισμό των δαπανών, με μείωση του προσωπικού κατά 2.000 άτομα, με πάταξη της εισφοροδιαφυγής και συμπίεση της φαρμακευτικής δαπάνης, με καθιέρωση αντικειμενικών συντελεστών ασφαλιστικών εισφορών στην οικοδομή, με είσπραξη των  παγωμένων οφειλών προς το ΙΚΑ, με επιβολή για πρώτη φορά τοκοφορίας στις καταθέσεις του Ιδρύματος στις Τράπεζες, ( η οποία μέχρι τότε ήταν μηδενική !), με αναδιάρθρωση των δανειακών του υποχρεώσεων, με επίτευξη χρηματοδότησής του από το κράτος για αλλότριες δαπάνες (συνταξιοδότηση Αιγυπτιωτών, καλλιτεχνών κλπ). 

Προς την ίδια κατεύθυνση συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, η αξιοποίηση του ιδιόκτητου κτιριακού και υλικοτεχνικού εξοπλισμού, με απαίτηση είσπραξης των υποχρεώσεων του δημοσίου και μεγαλοεπιχειρηματιών απέναντι στο ΙΚΑ, με  μεγάλες περικοπές σε μαϊμού συντάξεις αναπηρίας, με έξωση των τρωκτικών τύπου Seamens,  (υπόθεση Καψαλάκη και 17 Νοέμβρη), με χτύπημα της διαπλοκής, της διαφθοράς, της σπατάλης, της απάτης, της κακοδιαχείρησης. 

Ο Θ.Κ. ήρθε σε σύγκρουση με ομάδες πίεσης που επεδίωκαν μειώσεις ορίων συνταξιοδότησης και πρώτος αυτός εισηγήθηκε την σταδιακή άυξηση των ορίων συνταξιοδότησης που καθιερώθηκε από τότε και αργότερα από τους Υπουργούς Ρέπα και Σιούφα.

Το νοικοκύρεμα αυτό, επέτρεψε τον ισοσκελισμό εσόδων-εξόδων, καθώς και τη δυνατότητα αύξησης των δίκαιων παροχών στις συντάξεις, στις συντάξεις αναπηρίας και στις προνοιακές παροχές. Την ίδια περίοδο, καταρτίστηκε σύγχρονο οργανόγραμμα και μελέτη ορθολογικής κατανομής του προσωπικού, στην οποία στηρίζεται το ΙΚΑ μέχρι σήμερα. 

Η φαρμακευτική δαπάνη συμπιέστηκε κατακόρυφα- τσακίστηκε στην κυριολεξία- με την καθιέρωση της λίστας φαρμάκων, την καμπάνια ενάντια στην πολυφαρμακεία και πάνω απ’ όλα, με την εφαρμογή από τότε, το 1986, της πρωτοποριακής ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, με την τοποθέτηση του γνωστού σε όλους  υδατογραφημένου κουπονιού στις συσκευασίες των φαρμάκων, με την οποία ελέγχονταν η κατευθυνόμενη συνταγογραφία. 

Η πρωτοποριακή αυτή διεθνώς μέθοδος που αντιγράφηκε από πολλές χώρες, ατόνησε μετά την αποχώρηση του Θ. Κατσανέβα από το ΙΚΑ, με συνέπεια την κατακόρυφη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης. Και  πολλά  χρόνια μετά εξαγγέλθηκε και πάλι πομπωδώς η ηλεκτρονική συνταγογράφηση (ως να πρόκειται για την ανακάλυψη του τροχού), με υπερπολλαπλάσιο κόστος.

Ο ίδιος, οργάνωσε με ίδια μέσα δημόσιες εκστρατείες κατά της πολυφαρμακίας, της ασφαλιστικής συνείδησης, της καταπολέμησης του Aids. ( Την ίδια εποχή πρωτοστάτησε και στη δημιουργία του φορέα "Ο Επιμένων Ελληνικά" και συνέγραψε το σενάριο για το περίφημο τηλεοπτικό σποτάκι με τον Λαλάκη τον εισαγόμενο).

Στην περίοδο εκείνη, το γενικότερο επίπεδο της όλης λειτουργίας του Ιδρύματος βελτιώθηκε κατακόρυφα Στην κυριολεξία καταργήθηκαν σχεδόν οι ουρές, με την εφαρμογή του τηλεφωνικού ραντεβού και τη δυνατότητα των συνταξιούχων να μπορούν να εισπράττουν τη σύνταξή τους εναλλακτικά από την Τράπεζα ( κρατική Τράπεζα), ή από τον Ταχυδρόμο. 

Οι συντάξεις δίνονταν το αργότερο σε ένα μήνα. ( ενώ σήμερα καθυστερούν μέχρι και 1-3 χρόνια), όπως και το εφ’απαξ που σήμερα δίνεται υποπολλαπλάσιο μετά από 3-4 χρόνια. Οι ιατρικές εξετάσεις στα  αναβαθμισμένα και εκσυγχρονισμένα ιατρικά κέντρα του ΙΚΑ δίνονταν το πολύ σε 1-3 μέρες. 

Δημιουργήθηκαν σε όλη τη χώρα πολλά νέα υποκαταστήματα, πολυϊατρεία και ιατρεία, που σε συνδυασμό με την εκπαίδευση, την ορθολογική κατανομή του προσωπικού, τις αποτελεσματικές μεθόδους διοίκησης, ανταποκρίνονταν  στις απαιτήσεις εξυπηρέτησης των πολιτών.

Ο Θ. Κατσανέβας χρησιμοποίησε σύγχρονα επιστημονικά μοντέλα διοίκησης, επέλεξε άξιους συνεργάτες και διοίκησε με σύνεση, δίκαιη κρίση, αυστηρότητα και ευαισθησία. Τα στελέχη, οι υπάλληλοι, οι γιατροί, οι νοσηλευτές, κλπ., επιλέγονταν με αξιοκρατικά κριτήρια και η απόδοσή τους ελέγχονταν. Προέβαλλε ένα ανθρώπινο πρόσωπο του Ιδρύματος με εμμονή στην καθαριότητα και την ευπρόσωπη παρουσία των κτιρίων. 

Εκσυγχρονίστηκαν και αναβαθμίστηκαν τα Νοσοκομεία του ΙΚΑ σε βαθμό που, σε αντίθεση με το παρελθόν, οι ασθενείς επεδίωκαν ασμένως μια θέση σ’ αυτά. Δημιουργήθηκαν  κλινικές μονάδες για ειδικά θέματα όπως οφθαλμολογικά, οδοντιατρικά κλπ., σύγχρονα εργαστήρια ιατρικών εξετάσεων, κλινικές για ασθένειες όπως το aids. 

Επανεξετάστηκαν οι  τους ετήσιοι προϋπολογισμοί από μηδενική βάση με ορθολογική ανακατανομή των δαπανών, καθιερώθηκαν συστήματα ελέγχου της σπατάλης, της κακοδιαχείρησης, της διασπάθισης δημόσιου χρήματος,  των καταστρατηγήσεων, όπως η κλήρωση την τελευταία στιγμή των επιτροπών αναγνώρισης αναπηρίας.  Προωθήθηκε η έρευνα και η εφαρμογή σύγχρονης τεχνολογίας. 

Καθιερώθηκε το 1986 πιλοτικό σύστημα ηλεκτρονικών ασφαλίστρων, καθώς και ειδική υπηρεσία καταπολέμησης της εισφοροδιαφυγής με εντυπωσιακά αποτελέσματα.  Δημιουργήθηκε Σώμα Εσωτερικής Επιθεώρησης, της οποίας το πρότυπο το ζήτησε ο Μιλτιάδης. Έβερτ και δημιούργησε αργότερα το Σώμα Ελεγκτών Δημόσιας Διοίκησης.

Το ΙΚΑ απέκτησε ανθρώπινο πρόσωπο με σύγχρονους κτιριακούς και υλικοτεχνικούς εξοπλισμούς, με διαφανείς και ελεγχόμενες προμήθειες, με δημιουργία ταυτότητας, όπως αυτή με το ειδικό σήμα με την ονομασία του ΙΚΑ μέσα σε γραμμικό σπιτάκι που είναι και αυτό έμπνευση του Θ. Κατσανέβα και συνεργατών του. 

Αγοράστηκαν σύγχρονα ιατρικά μηχανήματα και για πρώτη φορά αξονικοί τομογράφοι με διαφανείς διαδικασίες και με επιτροπές προμηθειών, στην πλειοψηφία των οποίων συμμετείχαν εκπρόσωποι θεσμικών φορέων ( Τ.Ε.Ε., Δικηγορικός Σύλλογος, κλπ). Αξιοποιήθηκε η περιουσία του Ιδρύματος, χτίστηκαν νέα και εξωραΐσθηκαν παλιά κτίρια, πολλά με ίδια μέσα. Αναβαθμίστηκε η τεχνική υπηρεσία και τα ιατρικά μηχανήματα του ΙΚΑ λειτουργούσαν κανονικά για πρώτη φορά, αποφεύγοντας έτσι τις παραπομπές σε πανάκριβες εξωτερικές ιδιωτικές εξετάσεις.

Κανείς ποτέ δεν αρνήθηκε τις διοικητικές ικανότητες, την αποτελεσματικότητα, την εργατικότητα, την ευρηματικότητα, την εντιμότητα του Θ. Κατσανέβα, ο οποίος χτύπησε αλύπητα την κακοδιαχείριση, τη σπατάλη, τη διαφθορά, απομάκρυνε τους ανάξιους, τιμώρησε παραδειγματικά τους υπόλογους διασπάθισης δημόσιου χρήματος και ήρθε σε σύγκρουση με μεγάλα συμφέροντα που τον πολέμησαν. 

Προάσπισε και προήγαγε τα ικανά και έντιμα στελέχη με αξιοκρατικά κριτήρια. Την απόλυτα επιτυχημένη του διαδρομή την παραδέχτηκαν δημόσια ακόμα και  πολιτικοί αντίπαλοι, όπως έκανε ο Μιλτάδης Έβερτ σε τηλεοπτική συζήτηση μαζί του και όχι μόνο. Πάνω απ’ όλα τη θυμούνται  οι παλαιότεροι καλοί υπάλληλοι του ΙΚΑ,αλλά και οι απλοί πολίτες. Ανάλογα θετική ήταν και η θητεία του Θ. Κατσανέβα στον ΟΑΕΔ στην περίοδο 1981-1985.

Αυτά που έγιναν τότε, 30 χρόνια πριν, τόσα πολλά χρόνια πριν, φαντάζουν εξωπραγματικά σήμερα. Τον 21^ο αιώνα, στην εποχή της πληροφορικής, το ΙΚΑ και η  δημόσια διοίκηση γενικότερα έχουν ξεχαρβαλωθεί. Και αντί να πηγαίνουμε μπροστά, δυστυχώς πάμε πίσω. Πολύ-πολύ πίσω.