Ο χρυσός κανόνας για τη σωστή επιλογή σπουδών και επαγγελμάτων : Σύγχρονος επαγγελματικός προσανατολισμός

Το παρών άρθρο  προέρχεται από το ομότιτλο βιβλίο μου από τις  εκδόσεις Πατάκη και το παραθέτω ύστερα από σχετική παραίνεση καλών φίλων. Αφορά το πάντα επίκαιρο ζήτημα του επαγγελματικού προσανατολισμού, που ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή της οικονομικής κρίσης και υψηλής ανεργίας, θα έπρεπε να αποτελεί πρώτιστη πρωτεραιότητα για την Πολιτεία, κάτι που δυστυχώς δε συμβαίνει. Η ίδια η κοινωνία όμως, οφείλει να υπερβεί τις αδυναμίες και αβελτηρίες της Πολιτείας, να μπαίνει στην εμπροσθοφυλακή ζητημάτων που την αφορούν. Και ένα απ' αυτά, είναι η καλή σπουδή, η ενασχόληση και ενεργός εφαρμογή του επαγγελματικού προσανατολισμού, με δεδομένο ότι όπως έχει και ο Μαγιακόφσκι, "το μέλλον δεν έρχεται μόνο του αν δεν κάνουμε κάτι και εμείς για αυτό".

Το κεντρικό ζήτημα για τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τη συμβουλευτική σταδιοδρομίας είναι, ο προσδιορισμός συγκεκριμένων και περιεκτικών δεδομένων και κατευθύνσεων  για τα βασικά κριτήρια που αφορούν τη σωστή επιλογή σπουδών και επαγγελμάτων όπως :

1.   Ενδιαφέροντα, προτιμήσεις,κλίσεις, ταλέντα, 
 2.  Επιδόσεις, ικανότητες, δεξιότητες, θέληση, αξίες, 

2.       Προοπτικές των επαγγελμάτων, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας.

3.       Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα.

4.       Εκπαιδευτικά δεδομένα και τυχαίοι παράγοντες.

Τα ως άνω κριτήρια αξιοποιούνται κατάλληλα και συνδυαστικά σύμφωνα με τις αρχές του χρυσρού κανόνα επιλογής επαγγελμάτων.

Ενδιαφέροντα, προτιμήσεις,κλίσεις, ταλέντα 

Με τη διαδικασία της συμβουλευτική σταδιοδρομίας, παρέχονται έγκυρες πληροφορίες, οδηγίες και υποβοήθηση σε σχέση με τη λήψη αποφάσεων  για σπουδές και επαγγέλματα. Για το σκοπό αυτό, ό ενδιαφερόμενος προσφεύγει στους συμβούλους σταδιοδρομίας, στη διαδικασία της συμβουλευτικής, σε τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού-ενδιαφερόντων[2] και σε έγκυρες πηγές πληροφόρησης. 
Πρώτιστο μέλημα για την σωστή επιλογή σπουδών και επαγγελμάτων, είναι να αποκτήσει ατομική αυτογνωσία[3], να μάθει ποιος είναι, τι θέλει και τι μπορεί να κάνει. Να βεβαιωθεί για τα πραγματικά του ενδιαφέροντα, τις κλίσεις, τις προτιμήσεις, τα ταλέντα.[4] Να είναι σίγουρος για το ποιος πραγματικά είναι και όχι ποιος νομίζει ότι είναι. 

Επιδόσεις, ικανότητες, δεξιότητες, θέληση, αξίες

Αφού βεβαιωθεί πρώτα για τις πραγματικές του κλίσεις και τα ενδιαφέροντα, τι του τα ταιριάζει και τι όχι, οφείλει να διερευνήσει τις γενικές του ικανότητες και τις ειδικές δεξιότητες, ώστε να προσανατολιστεί με μεγαλύτερη σιγουριά για την κατεύθυνση και κυρίως για το επίπεδο των σπουδών και της επαγγελματικής του διαδρομής και ανέλιξης. 

Να μάθει δηλαδή, όχι μόνο τι τον ενδιαφέρει, αλλά και τι μπορεί να κάνει, πού μπορεί να στοχεύει σ’ αυτήν την πρώτη φάση της προετοιμασίας για το μεγάλο ταξίδι ζωής στο εργασιακό του μέλλον. Οι επιδόσεις στα επιμέρους μαθήματα, αλλά και η γενική επίδοση στο σχολείο, είναι ένα πρώτο κριτήριο για το είδος και κυρίως για το επίπεδο σπουδών και της επαγγελματικής ιεραρχίας, το οποίο είναι σε θέση να στοχεύει. Οι μαθησιακές επιδόσεις βέβαια, δεν αποτελούν απόλυτο και μοναδικό κριτήριο για την επαγγελματική επιτυχία ενός ανθρώπου στο μέλλον. 

Είναι γνωστό, ότι πολλοί σπουδαίοι επιστήμονες, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, δεν υπήρξαν λαμπροί μαθητές. Οι επιδόσεις μπορεί να βελτιωθούν ριζικά, εφόσον υπάρχει ισχυρή θέληση, επιμονή και στόχοι ζωής, ικανοποιητική συναισθηματική νοημοσύνη και ισορροπία τόσο για την επίτευξή της, όσο και για την επαγγελματική και κοινωνική ανέλιξη. Η δύναμη της θέλησης έχει μεγάλη σημασία, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στοιχείο της προσωπικότητας, όσον αφορά τα ζητήματα που συζητάμε εδώ. Γιατί «όταν θέλεις κάτι πολύ, το σύμπαν όλο θα συμμαχήσει μαζί σου για να το πετύχεις»[5].

Οι ικανότητες, οι δεξιότητες, οι φιλοδοξίες και κυρίως η θέληση, αποτελούν σημαντικά κριτήρια για τις επιλογές σπουδών και επαγγέλματος. Μαζί με τις επαγγελματικές κλίσεις και τα ενδιαφέροντα, συναποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της αναγκαίας ατομικής αυτογνωσίας, που πρέπει να κατακτήσει ο ενδιαφερόμενος στην αναζήτηση του επαγγελματικού του μέλλοντος. 

Μερικότερη, αλλά με τη δική τους κατά περίπτωση βαρύτητα, έχουν άλλα στοιχεία της προσωπικότητας, όπως η συναισθηματική νοημοσύνη και η συναισθηματική ισορροπία, η εργατικότητα, η διορατικότητα, η δημιουργικότητα, η κριτική σκέψη, η λογική, η αντοχή, η εξωστρέφεια ή εσωστρέφεια, οι φιλοδοξίες, οι αξίες ζωής, κλπ. Ένας συμπληρωματικός τρόπος για να διερευνηθούν οι γενικές ικανότητες και οι ειδικές δεξιότητες, καθώς και οι επιμέρους παράγοντες της προσωπικότητας είναι τα διάφορα τεστ ικανοτήτων και προσωπικότητας ή άλλα επιμέρους τεστ  που είναι περισσότερο απαραίτητα στη φάση της διαδικασίας αξιολόγησης και επιλογής προσωπικού από επιχειρήσεις.

Προοπτικές των επαγγελμάτων, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας

Αφού ο ενδιαφερόμενος αποκτήσει ισχυρή αυτογνωσία, γνωρίσει καλά ποια είναι «τα θέλω και τα μπορώ», τα ισχυρά και τα αδύνατα σημεία, καθώς και οι ιδιαιτερότητες της προσωπικότητάς του, οφείλει να διερευνήσει, με τη βοήθεια των συμβούλων σταδιοδρομίας και την προσφυγή σε έγκυρες πηγές πληροφόρησης, τον κόσμο της εργασίας. Και κυρίως, να διερευνήσει τις προοπτικές των επαγγελμάτων στην τοπική, την εθνική, αλλά και τη διεθνή οικονομική πραγματικότητα. 

Να πληροφορηθεί για τα επαγγέλματα του μέλλοντος και αυτά του παρελθόντος, ποια δηλαδή έχουν θετικές προοπτικές και ποια εμφανίζονται κορεσμένα και φθίνουν. Να αναζητήσει σε ποιους χώρους εργασίας θα συναντήσει μεγαλύτερο ή λιγότερο ανταγωνισμό, ποιες επιμέρους ιδιαιτερότητες και δυσκολίες είναι πιθανόν να βρεθούν στο δρόμο που σκέφτεται να διαλέξει.

Ειδικότερα οι προοπτικές των επαγγελμάτων, αποτελούν σημαντικότατο κριτήριο στη σημερινή εποχή της εργασιακής αβεβαιότητας, της υψηλής ανεργίας και των ταχύτατων μετεξελίξεων της τεχνολογίας, της οικονομίας, της απασχόλησης και του περιεχομένου των επαγγελμάτων.[6] 

Σε γενικές γραμμές, ο μέσος άνθρωπος, από μια σειρά επαγγελμάτων που του ταιριάζουν, είναι λογικό να διαλέγει εκείνα που έχουν καλές προοπτικές και να αποφεύγει όσα είναι κορεσμένα και οι προοπτικές τους φθίνουν στον κόσμο της εργασίας.[7] Να ακολουθήσει δηλαδή το δρόμο των επαγγελμάτων του μέλλοντος και να αποφύγει αυτόν που οδηγεί στα επαγγέλματα του παρελθόντος. 

Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες και πολλές σχετικές ενδείξεις, η πλειοψηφία των νέων σήμερα επιλέγει τις σπουδές και το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα που θα ακολουθήσει, με βασικό κριτήριο τις προοπτικές τους και ειδικότερα τη βεβαιότητα εργασιακής μονιμότητας. Η αγωνία για να βρεθεί μια θέση στο χλωμό σημερινό ήλιο της αγοράς εργασίας, είναι πολύ ισχυρότερη από όσα μπορεί να ειπωθούν ενάντια στην αντίληψη αυτή. 

Όμως, όσο ισχυρό και αν είναι το ίδιο κριτήριο, δεν πρέπει να είναι το μοναδικό. Αναγκαίο είναι να συνεκτιμάται με τα άλλα κριτήρια και κυρίως με το βαθμό ταύτισης της προσωπικότητας με τα επαγγέλματα. Στη μεγάλη απόφαση ζωής που συζητάμε εδώ, αν ορισμένα επαγγέλματα δεν ταιριάζουν στο χαρακτήρα, τις προτιμήσεις, τις κλίσεις ενός ατόμου, δε θα πρέπει να επιλέγονται, όσο εξαιρετικές και αν είναι οι προοπτικές τους ή υπάρχουν άλλα θετικά δεδομένα όπως η οικογενειακή και η οικονομική κατάσταση στη συγκεκριμένη περίπτωση. 

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρώτιστης σημασίας είναι η αυτογνωσία και το ταίριασμα των ενδιαφερόντων και των ικανοτήτων με επαγγέλματα και κατά δεύτερο λόγο συνεκτιμώνται οι προοπτικές τους και τα άλλα κριτήρια που υπάρχουν.

Οι συνθήκες και οι αμοιβές εργασίας, το είδος, το περιεχόμενο, το κύρος των επαγγελμάτων, η εργασιακή ασφάλεια, καθώς και οι προοπτικές ιεραρχικής ανέλιξης κατά περίπτωση, επίσης συνεξετάζονται για τις επαγγελματικές επιλογές. Οι ειδικοί αυτοί παράμετροι, αξιολογούνται με διαφορετική βαρύτητα από κάθε άνθρωπο, σε συνάρτηση με τις εργασιακές του αξίες, την προσωπικότητά του, τα ενδιαφέροντα, και αυτό αποτελεί μέρος της απόκτησης επαρκούς αυτογνωσίας και γνώσης του κόσμου της εργασίας που απαιτείται στην προκειμένη περίπτωση.

Οικογενειακά και οικονομικά δεδομένα

Το οικογενειακό περιβάλλον, η οικογενειακή και οικονομική παράδοση, το πολιτισμικό περιβάλλον, η κουλτούρα, βαρύνουν επίσης κατά περίπτωση περισσότερο ή λιγότερο, στην πλάστιγγα των επαγγελματικών επιλογών. Συχνά το επάγγελμα του πατέρα, της μητέρας, η οικογενειακή επιχείρηση, είναι μια αξιόμαχη και ενδιαφέρουσα προοπτική για το επαγγελματικό μέλλον των νέων. 

Όσο κι αν ακούγεται παρωχημένο ή καταγγέλλεται ως νεποτισμός, είναι γεγονός ότι σήμερα, σε μια άκρως ανταγωνιστική αγορά, είναι σε βάρος του ατομικού συμφέροντος των παιδιών να παραγνωρίζεται το προβάδισμα που τους παρέχεται από την οικογενειακή παράδοση, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει και εφησυχασμό.[8] Όπως είναι επίσης γεγονός, ότι αρκετοί γονείς επιχειρούν να επιβάλουν τις δικές τους επιθυμίες ή και απωθημένα, για τις σπουδές και το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν τα παιδιά τους. 

Πολλοί νέοι ή νέες συχνά πιέζονται υπέρμετρα για να σπουδάσουν μια από τις επιστήμες που θεωρούνται ότι αποτελούν το σίγουρο εφαλτήριο για κοινωνική και οικονομική άνοδο, όπως γιατρός, μηχανικός, δικηγόρος ή να ακολουθήσουν το οικογενειακό επάγγελμα. Αλλά, στη σημερινή εποχή, πολύ συχνά αυτού του τύπου η πίεση έχει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. 

Οι νέοι δηλαδή λειτουργούν αρνητικά ή και ανατρεπτικά απέναντι στις παλαιότερες γενιές και ιδιαίτερα απέναντι σε γονείς με υπερπροστατευτική ή και καταπιεστική συμπεριφορά. Ενώ πολλές φορές οι γονείς μπορεί και να έχουν δίκιο όταν επιμένουν για την επιλογή μιας ορισμένης καριέρας για τα παιδιά τους, το χάνουν εξαιτίας του επίμονου και πατερναλιστικού τρόπου με τον οποίο θέλουν να την επιβάλουν.

Επιπλέον, όσο και αν ακούγεται δυσάρεστο, οφείλουμε με τα σημερινά δεδομένα να είμαστε ρεαλιστές και γι’ αυτό δεν μπορεί να παραγνωρίζεται ο ρόλος των οικονομικών δυνατοτήτων που έχει κάθε οικογένεια για τις σπουδές των παιδιών της. Σχετικό με το θέμα αυτό είναι και ο τόπος κατοικίας και η περιοχή ή και η χώρα που σκέπτεται να απασχοληθεί ένα άτομο στο μέλλον, αφού θα πρέπει να διερευνηθεί εξ’ αρχής αν σε προσβάσιμη απόσταση παρέχονται συναφείς σπουδές με την  υπό αναζήτηση εκπαίδευση και αν στην τοπική αγορά εργασίας υφίστανται αντίστοιχες επαγγελματικές προοπτικές. 

Ο τόπος που είναι εγκατεστημένη μια σχολή συχνά βαρύνει αποφασιστικά στις επιλογές σπουδών και αυτό αφορά ιδιαίτερα τις οικογένειες των υποψηφίων που διαθέτουν πενιχρές οικονομικές δυνατότητες[9]. Βέβαια, ένας νέος ή νέα μπορεί να επιλέξει να σπουδάσει σε κάποια μακρινή περιοχή από τον τόπο της κατοικίας του, εφόσον διευκολύνεται μια τέτοια επιλογή από το χαρακτήρα του, την οικογενειακή κουλτούρα και τις οικονομικές δυνατότητες που υπάρχουν. 

Γενικότερα, παρόμοιες επιλογές, εφόσον είναι εφικτές από οικονομική άποψη, δε θα πρέπει να αποκλείονται. Και η προοπτική επιστροφής στον τόπο κατοικίας μπορεί και πρέπει να βαρύνει περισσότερο και να ενθαρρύνεται. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο να συνεκτιμηθεί για τις επιλογές σταδιοδρομίας, η διάρθρωση της τοπικής αγοράς εργασίας σε σχέση με την εθνική, αλλά και τη διεθνή πραγματικότητα.

Σε σχέση με την οικονομική διάσταση του προβλήματος, επισημαίνεται ότι, αν και μέχρι σήμερα τουλάχιστον, στις υπηρεσίες της συμβουλευτικής σταδιοδρομίας, προσφεύγει μεγαλύτερος αριθμός ατόμων και οικογενειών υψηλού ή μεσαίου μορφωτικού και εισοδηματικού επιπέδου, ο θεσμός είναι περισσότερο αναγκαίος για άτομα χαμηλών εισοδηματικών τάξεων. Με την έγκυρη και έγκαιρη συμβουλευτική, μπορεί να δοθούν ευκαιρίες οικονομικής και κοινωνικής ανέλιξής τους και ανατροπής και με τον τρόπο, αυτό των εισοδηματικών και ταξικών διαφορών.

Εκπαιδευτικά δεδομένα και τυχαίοι παράγοντες

Η δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, η περιφερειακή του διάρθρωση, οι εκπαιδευτικές κατευθύνσεις, το επίπεδο σπουδών, τα συστήματα των εξετάσεων,οι διαδικασίες επιλογής, οι επιρροές που ασκούν οι καθηγητές σε συνδυασμό με τις μαθησιακές επιδόσεις, έχουν επίσης ειδική βαρύτητα στις επιλογές σπουδών και κατ’ επέκταση των επαγγελμάτων και της σταδιοδρομίας. 

Όταν ένας μαθητής έχει πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο, είναι εύλογο να επιλέξει να εισαχθεί σε μια σχολή με υψηλές βάσεις εισαγωγής, όπως είναι λχ. η ιατρική, με την προϋπόθεση βέβαια ότι του ταιριάζει το ιατρικό επάγγελμα και είναι προετοιμασμένος να διαβεί τον ανηφορικό και μακρύ δρόμο που απαιτεί μια τέτοια δύσβατη επαγγελματική διαδρομή. Συνήθως θεωρείται σπατάλη ανθρώπινων πόρων, όταν ένας μαθητής διαθέτει υψηλές μαθησιακές επιδόσεις, να καταλήγει στην επιλογή σχολών με χαμηλές βάσεις εισαγωγής.

Οι τυχαίοι παράγοντες, οι απρόσμενες καλότυχες ή κακότυχες συμπτώσεις και συγκυρίες  που συναντά κάποιες φορές κάθε άνθρωπος στη ζωή του, μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη σταδιοδρομία και την προσωπική του ζωή. Σημασία στην περίπτωση αυτή είναι να μπορεί να δει ο καθένας πότε και προς ποια κατεύθυνση η τύχη του χτυπά την πόρτα και να κάνει τη σωστή επέμβαση στο πεπρωμένο του, να βρεθεί στην επάνω μεριά του κύματος. Και χωρίς βέβαια αυτό να συνεπάγεται βλάβη για τους συνανθρώπους του,  στους οποίους, όταν μπορεί κανείς πρέπει να προσφέρει ενδιαφέρον και αλληλεγγύη.[10] 

Ούτε συνεπάγεται εγκατάλειψη της προσπάθειας για τη συνεχή αυτοβελτίωση, για την κατάκτηση της γνώσης και των κατάλληλων δεξιοτήτων που απαιτεί ο ανταγωνιστικός κόσμος της σύγχρονης εργασιακής πραγματικότητας. Είναι γνωστό ότι «τα αγαθά κόποις κτώνται», ότι η επιτυχία στην εργασία και στη ζωή είναι η επιβράβευση των κόπων του καθένα. Κι αυτό γιατί δεν αναιρείται από το εμπόριο ελπίδων για εύκολη, χωρίς ιδρώτα, ταχεία κατάκτηση της επιτυχίας που προβάλλεται πληθωρικά από ορισμένα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής επικοινωνίας με επίκεντρο μια σαθρή εικονική πραγματικότητα. Η κατάκτηση της γνώσης που δεν τελειώνει ποτέ, είναι πηγή και χαρά της ζωής, είναι αυτοσκοπός, είναι δύναμη αξιοσύνης, επιτυχίας και δημιουργίας. Στο ταξίδι για την Ιθάκη σημασία έχει το μεγαλείο της διαδρομής...[11]

Ο χρυσός κανόνας

Το θεώρημα του «χρυσού κανόνα» συνδυάζει τις παραπάνω εκτιμήσεις και οδηγεί στη διαπίστωση ότι: άτομα με υψηλές επιδόσεις και ισχυρή θέληση, μπορούν να επιλέγουν από ευρύτερο πεδίο επαγγελμάτων που τους ταιριάζουν ακόμα και από εκείνα με αρνητικές προοπτικές ή εκείνα που δε συντρέχουν στην περίπτωσή τους άλλοι θετικοί παράγοντες όπως τα οικογενειακά, τα οικονομικά, τα εκπαιδευτικά δεδομένα. Αντίθετα, άτομα με χαμηλές επιδόσεις χωρίς σοβαρές ελπίδες βελτίωσής τους και με  αδύναμη θέληση, είναι προτιμότερο να στρέφονται σε σπουδές και επαγγέλματα που κατ’ αρχήν τους ταιριάζουν και κατά δεύτερο λόγο έχουν διαπιστωμένες καλές προοπτικές στην αγορά εργασίας, ή  για τα οποία συνυπάρχουν και άλλοι θετικοί παράγοντες από τους προαναφερθέντες.

Όσο υψηλότερες είναι οι μαθησιακές επιδόσεις και ο βαθμός θέλησης ενός ατόμου, τόσο ευρύτερη μπορεί να είναι η δυνατότητα, το  «ρίσκο» επιλογής επαγγελμάτων που αντιπροσωπεύονται από περιορισμένες ή και ελάχιστες θέσεις στην αγορά εργασίας και το μείγμα των επιμέρους παραγόντων  είναι αρνητικό ή και πολύ αρνητικό. Αυτό σημαίνει λχ. ότι ένα άτομο, που έχει ιδιαίτερα υψηλές επιδόσεις σε φιλολογικά μαθήματα, με ισχυρές γλωσσικές δεξιότητες, ισχυρή θέληση και βούληση να ακολουθήσει το επάγγελμα του φιλόλογου εκπαιδευτικού που είναι ιδιαίτερα κορεσμένο, μπορεί και είναι σκόπιμο να το επιλέξει, αφού είναι πολύ πιθανό ότι θα έχει ικανοποιητική επαγγελματική αποκατάσταση και σταδιοδρομία. 

Αν διαθέτει σιγουριά για την επιλογή του, ξέρει τι θέλει και τι μπορεί να κάνει, τότε μπορεί και να το πετύχει. Αντίθετα ένα άτομο με χαμηλές επιδόσεις και όχι ιδιαίτερα ισχυρή θέληση, που είτε ο ίδιος ή οι γονείς του επιμένουν να γίνει λχ. γιατρός, ένα επίσης πολύ δύσβατο και ανταγωνιστικό επάγγελμα, είναι πολύ πιθανό να οδηγηθεί σε επαγγελματικά και προσωπικά αδιέξοδα. 

Το άτομο αυτό, είναι πολύ προτιμότερο να επιλέξει επαγγέλματα που  του ταιριάζουν και έχουν καλές προοπτικές ή συνηγορούν θετικά οι άλλοι παράγοντες και να αποφύγει όσα δεν του ταιριάζουν ακόμα και όταν έχουν καλές προοπτικές στην αγορά εργασίας, όπως λχ. η πληροφορική, ή συνηγορούν στην επιλογή του οι άλλοι καθοριστικοί παράγοντες  που αναπτύχθηκαν πιο πάνω.

Στο χρυσό κανόνα με τον οποίο επιχειρείται να εμπλουτιστεί εδώ η θεωρία και πρακτική του επαγγελματικού προσανατολισμού, θα πρέπει να προστεθεί επίσης η διαπίστωση ότι, στη σύγχρονη εποχή, ένας εργαζόμενος είναι πολύ πιθανό να υποχρεωθεί να αλλάξει ένα ή περισσότερα επαγγέλματα στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Επιπλέον, υπάρχει σήμερα ένας πολύ μεγάλος αριθμός επαγγελμάτων από τα οποία καλείται να κάνει τις επιλογές του και αυτό σημαίνει ότι οφείλει να μη σκέφτεται μονοδιάστατα στο να επιμένει στην επιλογή ενός και μόνο επαγγέλματος. 

Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολύ περισσότερα από ένα επαγγέλματα που ταιριάζουν στον καθένα. Αν για κάποιους λόγους, δεν είναι εφικτή η επιλογή του πρώτου σε προτίμηση επαγγέλματος, οφείλει και μπορεί να προχωρήσει στα επόμενα. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιλέξει εκείνα που του είναι κατ’ εξοχήν απωθητικά. «Μπορεί πάντοτε να υπάρξει μια άλλη εργασιακή αγάπη για τον καθένα, αν η πρώτη δε βρεθεί στο δρόμο του».

Αν κάποιος δεν έχει αυτό που αγαπά πιο πολύ απ’ όλα, ας προσπαθήσει τουλάχιστον να ομορφύνεις και να αγαπήσει αυτό που έχει, χωρίς να κάνει ανυπέρβλητες παραχωρήσεις. Εκείνο δηλ. που πρέπει οπωσδήποτε να αποφύγει, και αυτό αποτελεί επίσης κεντρικό σημείο του χρυσού κανόνα, είναι η επιλογή επαγγέλματος ή επαγγελμάτων που βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με την προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά του. Η αποφυγή επαγγελμάτων που δεν ταιριάζουν σε ένα άτομο, ίσως έχει περισσότερο σημασία και από την επιλογή επαγγελμάτων που του ταιριάζουν. [12]

Γι’ αυτό και ο καθένας θα πρέπει να έχει μπροστά του έναν ανοικτό ορίζοντα και να επιλέξει από έναν κατάλογο πολλών επαγγελμάτων που του ταιριάζουν, συνυπολογίζοντας και τη βαρύτητα των άλλων παραγόντων ή κριτηρίων που συνυπάρχουν και να αποφύγει οπωσδήποτε επαγγέλματα που είναι εντελώς αταίριαστα με το χαρακτήρα του. Στην τελευταία περίπτωση, η επαγγελματική αποτυχία είναι σχεδόν βέβαιη. Ενώ, αν επιλεγούν επαγγέλματα δεύτερα, τρίτα, τέταρτα, κλπ. σε σειρά προτεραιότητας ως προς το βαθμό ταύτισης της προσωπικότητας του συγκεκριμένου ατόμου, το πιθανότερο είναι να οδηγηθούν σε μια επιτυχημένη επαγγελματική διαδρομή, ειδικότερα μάλιστα αν συντρέχουν και άλλοι θετικοί παράγοντες ή και τυχαίες καταστάσεις.

Εκτός από τα παραπάνω, επισημαίνεται ότι σε όλα τα επαγγέλματα μέσης και κυρίως υψηλής εκπαίδευσης και εργασιακής ιεραρχίας, απαραίτητη είναι η γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών, της αγγλικής γλώσσας, καθώς και η διαρκής ανανέωση των γενικών και ειδικών γνώσεων και εμπειριών. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ολοκληρωμένος άνθρωπος και επιτυχημένος επαγγελματίας είναι εκείνος που έχει πνευματικές ανησυχίες και ευαισθησίες, εμμένει σε υψηλές αξίες και αρχές, αναζητά τη μόρφωση και τη γνώση, ασχολείται με την τέχνη και τη λογοτεχνία, την προστασία του περιβάλλοντος, συμμετέχει σε δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης, αναπτύσσει κριτική και δημιουργική σκέψη, ενεργεί με εντιμότητα, ήθος και διορατικότητα και δραστηριοποιείται θετικά για το δικό του αλλά και για το γενικότερο καλό[13].

Η τελική απόφαση για τις επιλογές σπουδών και επαγγελμάτων

Ύστερα από αυτά τα μεγάλα βήματα, την κατάκτηση της ατομικής αυτογνωσίας, τη γνώση του κόσμου των επαγγελμάτων, των προοπτικών, των συνθηκών και αμοιβών εργασίας, τη συνεκτίμηση των επιμέρους σημαντικών παραγόντων όπως των οικογενειακών, οικονομικών, εκπαιδευτικών και επιμέρους δεδομένων και καταστάσεων, ο ενδιαφερόμενος προχωρά στο επόμενο, στο πιο σημαντικό και ουσιαστικό βήμα της ζωής του: επιλέγει τις σπουδές που θα ακολουθήσει,  τα επαγγέλματα που θα ασκήσει, τα οποία, εκτός και αν αλλάξει κάτι εξ’ ολοκλήρου, θα σηματοδοτήσουν τη ζωή του όλη. 

Έχοντας «νου και γνώση», μπορεί «να έχει ο ίδιος την ευθύνη των ονείρων του, γνωρίζοντας ότι τα καλύτερα όνειρα είναι αυτά που βγαίνουν αληθινά». Η όλη διαδικασία, τα βήματα μέχρι τη λήψη της κορυφαίας αυτής απόφασης, πρέπει να γινόταν με σοβαρότητα, με σύνεση, περίσκεψη, έγκαιρα και έγκυρα με τη συνδρομή των συμβούλων σταδιοδρομίας, και την επικουρική λήψη έγκυρων σύγχρονων τεστ επαγγελματικών επιλογών. 

Τότε μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για να γίνει ο καθένας αυτό που είναι και όχι αυτό που νομίζει ότι είναι. Να επιλέξει τα επαγγέλματα που πραγματικά του ταιριάζουν, και στις απαιτήσεις των οποίων μπορεί να ανταπεξέλθει. Και εφόσον συντρέχουν και επιμέρους άλλες προϋποθέσεις και συγκυρίες, να έχει μια επιτυχημένη σταδιοδρομία και καλοτάξιδο δρόμο ζωής[14]. «Tο μέλλον δεν έρχεται μόνο του αν δε φροντίσει ο ίδιος με το σωστό και κατάλληλο τρόπο γι’ αυτό»[15]. Γι’ αυτό και το μέλλον ανήκει σ’ αυτούς που το προετοιμάζουν.

---

[1] Ο Θ.Κ.(Ph.D, L.S.E.), είναι καθηγητής της οικονομικής της εργασίας, της διοίκησης ανθρώπινων πόρων και του επαγγελματικού προσανατολισμού στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής και Προσανατολισσμού

[2] Στην ιστοσελίδα της επιστημονικής ομάδας του υπογράφοντος www.careergatetest.com, μπορεί να αναζητήσει ο ενδιαφερόμενος πολλά σχετικά θέματα. Παρόμοια θέματα και τεστ μπορούν επίσης να αναζητηθούν στην Ελλάδα στις ακόλουθες ιστοσελίδες: www.ison.gr,www.orientum.gr, www.computeracademy.gr, www.shl.gr. Πρόσφατα το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο έχει διανείμει στα ΚΕΣΥΠ και τα ΓΡΑΣΕΠ ορισμένα αυτοματοποιημένα τεστ που στηρίζονται σε πιλοτικές έρευνες των  Αριστοτέλη Κάντα και Ιωάννη Τσαούση. Σχετικές  διεθνείς ιστοσελίδες είναι και οι ακόλουθες : www.testingroom.com, www.queendom.com, www.jvis.com. www.advisorteam.com, www.careerplanner.com, www.discoveryourpersonality.com, www.careerkey.org, www.assessment.com, www.keirsey.com, www.insightgame.org/, www.myfuture.com, www.princetonreview.com, www.humanmetrics.com, www.careermaze.com.

[3]« Γνώθι σ’ αυτόν», Χείλων ο Λακεδαιμόνιος, «Το νικάν εαυτόν πασών νικών πρώτη τε και αρίστη»,Πλάτων. «Χαλεπόν ευτόν γνώναι» Θαλής ο Μιλήσιος

[4] «Αι δε πράξεις ανθρώπων από θυμού και επιθυμίας». Αριστοτέλης

[5] Πρόκειται για τη γνωστή και πολυχρησιμοποιημένη αλλά ευθύβολη ρήση του Πάολο Κοέλο, η οποία συμπληρώνει την αντίστοιχη του Κομφούκιου «Όταν ξέρεις τι θέλεις οι πάντες υποχωρούν», όπως και η παραπλήσια του Ευρυπίδη. «Τας τύχας εκ πόνων θηράν (Την τύχη σου με κόπο την κυνηγάς) ή του Ουίνστον Τσώρτσιλ «Ποτέ μην εγκαταλείπεις την προσπάθεια».

[6] «Προνοείν χρει τον άνδρα τον σοφόν», Επίχαρμος.

[7] «Αν πάρουν όλοι τον ίδιο δρόμο , θα συγκρουστούν μεταξύ τους¨». Αραβική παροιμία

[8] Χαλεπότερον το φύλαξαι από το κτήσασθαι τα αγαθά». Δημοσθένης. «Αυτό που κληρονομήσεις  από τον πατέρα σου, ξαναδούλεψέ το για να το κατέχεις καλύτερα» Φάουστ. «Τίμα τον Πατέρα και Μητέρα σου ως σεαυτόν»  Ευαγγελική ρήση

[9] Έχει ειπωθεί ότι «αν ο Μπάχ είχε γεννηθεί στο Κογκό αντί στη Σαξωνία, δε θα είχε συνθέσει ούτε μία σονάτα, αλλά πολύ πιθανό θα είχε διαπρέψει σε κάποιο είδος τοπικής μουσικής». Fernando Savater, Ισπανός καθηγητής της φιλοσοφίας, στο βιβλίο του, (1977 και 2004). Η αξία του εκπαιδεύειν. Editorial Ariel, S.A. και Ελληνικά Γράμματα.

[10] «Όταν αφιερώνεις τη ζωή σου σε κάτι πέρα από εσένα αυτοπραγματώνεσαι». Επιστολή του Μπάρακ Ομπάμα, Ιαν. 2009. « Η οικονομία και η αρετή θα αποκτήσουν το πραγματικό τοςυ νόημα όταν αλληλοσυμπληρώνονται». Αμάρτια Σεν, γνωστός και ως ο Νομπελίστας των φτωχών. Βραβείο Νόμπελ οικονομικών,1998.

[11] «...Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις....»Ιθάκη, Κωνσταντίνος Καβάφης. ‘Εν οίδα ότι ουδέν οίδα». Σωκράτης. «Η γνώση είναι δύναμη». « Η γνώση είναι  αυτοσκοπός και παράθυρο στην εργασία και τη ζωή». «Είναι λάθος να μην αναζητάς τη γνώση». Αραβική παροιμία. « Ούτε τέχνη ούτε σοφία εφικτόν ην μάθησις» Δημόκριτος. «Η μόνη κάθαρση είναι η γνώση», Κάρολος Κουν.

[12] «Μην κάνεις ποτέ αυτό που δεν μπορείς να υποφέρεις» Μιχάλης Ράπτης

[13] Οι επτά βασικές αρχές ζωής κατά τον Μαχάτμα Γκάντι είναι ότι «δεν μπορείς να έχεις γνώση χωρίς χαρακτήρα, πλούτο χωρίς μόχθο, κέρδος χωρίς ήθος, επιστήμη χωρίς ανθρωπιά, πολιτική χωρίς αρχές, απόλαυση χωρίς συναίσθημα, αγάπη χωρίς θυσία». Επίσης, κατά τον Σωκράτη «Μουσικήν ποίει και εργάζου». «Αν και πρώτα έρχεται το στομάχι και μετά η τέχνη, η ζωή θα ήταν πολύ φτωχή χωρίς την τέχνη», Μπέρτολτ Μπρεχτ. «Δε νοείται πρόοδος της ανθρωπότητας χωρίς την πρόοδο του πνεύματος», Σίγκμουντ Φρόϋντ. «Μόνο όταν αφιερώνεις τη ζωή σου σε κάτι πέρα απο εσένα αυτοπραγματώνεσαι», από επιστολή του Μπαράκ Ομπάμα στις δύο κόρες του, Ιαν. 2009. 

[14] Do your vocation your vacation», (κάνε το επάγγελμά σου, διακοπές αναψυχής), Μαρκ Τουαίην. «Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος αν δεν τα πάει καλά στη δουλειά του», Έμερσον. «Κάνε το επάγγελμα χόμπυ σου και τότε θα νοιώθεις ότι δεν έχεις δουλέψει ποτέ», Πάολο Κοέλο.

[15] Μαγιακόφσκι